ارائه مدل ترافیکی جدید برای اتوبوس های شهری زنجان

بي ترديد در صورتي كه سيستم اتوبوس راني ما بتواند در مدت زمان قابل قبول و با تامين امنيت و آسايش، مسافرين خود را به مقصد برساند، به دليل هزينه پايين، استفاده از اتوبوس همه گير شده و بخش اعظمي از شهروندان به استفاده از آن راغب خواهند شد. بديهي است اگر تعداد استفاده كنندگان از اتوبوس بيشتر شود صرفه اقتصادي اين سيستم بالا رفته و بخش خصوصي با رغبت بيشتري براي سرمايه گذاري و مديريت آن وارد خواهد شد. ورود بخش خصوصي در كنار نظارت عنصر حاكميتي كيفيت سيستم اتوبوس راني را ارتقا خواهد داد. براي شروع اين روند اصلاحات اوليه در سيستم اتوس راني ضروري است. اصلاحات اوليه به منظور افزايش رغبت مردم براي استفاده از اتوبوس است به نحوي كه قشر متوسط جامعه تمايل به استفاده از آن را پيدا كند.
بر اساس بررسي هاي اينجانب ايرادات اساسي در الگوي حركتي اتوبوس ها و مسيرهاي تعيين شده مشاهده گرديد كه با اصلاح آنها مطلوبيت چشمگيري بدون صرف هزينه زياد حاصل خواهد شد. در حال حاضر الگوي حركت اتوبوس ها بصورت مستقيم بوده و براي هراتوبوس يك مبدا و يك مقصد نهايي (پايانه هفت تير) تعريف شده است كه بنده نام آن را الگوي تك پايانه اي مي نامم. در اين الگو اتوبوس ها از بخش هاي مختلف شهر به ويژه كوي هاي حاشيه اي تا مقصد نهايي( پايانه هفت تير) بصورت تاندولي در رفت و برگشت هستند. اين الگو علاوه بر افزايش طول مسافت و به تبع آن افزايش زمان سفر براي هر اتوبوس، باعث همپوشاني سفر نيز مي گردد. همپوشاني به اين معنا كه بخش اعظمي از طول سفر چندين اتوبوس در زمان واحد يكسان است. بطور مثال مسير حركت اتوبوس هاي شهرك آزادگان، كوي قائم، شهرك كارمندان و… از سعدي شمالي تا پايانه هفت تير كاملا مشترك هستند. اين وضعيت براي ساير مسيرها نيز صدق مي كند. به همين دليل مشاهده مي گردد در مركز شهر چند اتوبوس پشت سر هم و هر كدام با يك سوم ظرفيت در تردد هستند. اين حالت موجب افزايش ترافيك، افزايش هزينه، عدم استفاده بهينه از ظرفيت همه اتوبوس ها و احساس كمبود اتوبوس و افزايش مدت زمان انتظار براي اتوبوس بعدي و… مي گردد. علاوه برالگوي غلط تردد مسير حركتي اتوبوس نيز اشكالات اساسي دارد كه در حوصله اين بحث نمي گنجد.
الگوي پيشنهادي جديد كه آنرا مدل “چند پايانه اي” مي نامم، بر مبناي حذف همپوشاني سفر و اصلاح و بهينه سازي مسير هاي تردد هر اتوبوس بنا نهاده شده است. راهكار حذف همپوشاني سفر استفاده از پايانه هاي متعدد در حاشيه بافت مركزي شهر است. كاركرد اصلي اين پايانه ها تجميع مسافرين با مسير مشترك مي باشد. تعداد اين پايانه ها چهار عدد پيشنهاد مي گردد و محل استقار آنها مي تواند ميدان ارتش، ميدان آزادي، سه راه امجديه و بلوار استقلال باشد (اين يك پيشنهاد اوليه است و لازم است محل هاي دقيق و تعداد آنها از طريق مطالعه تفصيلي حاصل شود) و يك ترمينال مركزي به عنوان مقصد نهايي كه در دلِ بافت مركزي شهر قابل استقرار است. در الگوي جديد اتوبوس ها از كوي هاي حاشيه اي و قسمت هاي مختلف شهر به پايانه هاي مستقر در حاشيه بافت مركزي حركت كرده و با تخليه مسافر مجددا پس از سوار كردن مسافرين مستقر در پايانه به سمت مبدا اوليه حركت خواهند كرد. مسافرين تخليه شده از چند اتوبوس در پايانه هاي حاشيه اي به شكل تجميع شده با اتوبوس هاي در انتظار در كمترين زمان به پايانه مركزي رهسپار خواهند شد. در كنار پياده سازي اين الگو اصلاح مسيرهاي حركتي نيز مي تواند بر بهبود سيستم اتوبوسراني كمك نمايد. از مزاياي اين الگو مي توان به كاهش طول سفر براي هر اتوبوس و در نتيجه كاهش زمان انتظار مسافر، استفاده كامل از ظرفيت همه اتوبوس ها، كاهش ترافيك مركز شهر، كاهش هزينه و مصرف سوخت و در نتيجه كاهش اثرات منفي زيست محيطي و مهمتر از همه رغبت بيشتر شهروندان به استفاده از اتوبوس و در نتيجه اقتصادي شدن سيستم اتوبوس راني و تبديل آن از وضيعت زيادن ده فعلي به وضعيت سود ده در آينده اشاره كرد. با استفاده از اين الگو بدون افزايش تعداد اتوبوس ها و تحميل هزينه جديد مي توان به سيستم اتوبوس راني كارا و سود ده دست پيدا كرد.
علاوه بر پياده سازي الگوي فوق الذكر در كوتاه مدت، ضروري است استراتژي ترافيكي مشخصي در دراز مدت تهيه تدوين گردد كه موضوع حمل و نقل عمومي مي تواند بخشي از آن باشد. البته در اين راستا طرح جامع ترافيك تدوين و مصوب گرديده است ليكن به نظر نمي رسد كه اين طرح بتواند ما را به هدف مذكور رهنمون نمايد. در ادامه لازم مي دانم به تبيين كليات استراتژي ترافيكي كه لازم است در برنامه ريزي هامد نظر قرار گيرد مي پردازم.
با توجه به بافت، عملكرد و موقعيت هر منطقه شهري بايستي برنامه ريزي ترافيكي مشخصي براي آن تعريف و اجرا كرد. بر اين اساس شهر زنجان را مي توان به سه حلقه متحدالمركز تقسيم كرد. حلقه مركزي كه بافت تاريخي و قديمي شهر با معابر باريك و ارگانيك را شامل مي شود. حلقه مياني كه شكل معابر نسبتا منظم و محلات نيم طراحي شده است. اين حلقه حد فاصل مرز بيروني بافت مركزي تا مرز داخلي بافت بيروني را شامل مي گردد. حلقه پيراموني كه شكل معابر منظم و عريض، محلات و بافت مسكوني در آن عمدتا برنامه ريزي شده و طراحي شده مي باشد. در نقشه ضمبمه محدوده سه بخش قابل مشاهد مي باشد.
برنامه ريزي ترافيكي براي حلقه مركزي بايد بر مبناي پياده محوري و حضور بسيار محدود خودرو (صرفا براي وسايط حمل و نقل عمومي به ويژه اتوبوس) صورت گيرد. حلقه مياني بايد براي حضور توأمان پياده و سواره با الويت وسايط حمل و نقل عمومي و ايجاد محدوديت هاي اساسي براي ورود خودروي شخصي برنامه ريزي گردد. بطور مثال به جاي تعريف خط ويژه اتوبوس خط ويژه خودروي شخصي تعريف گردد به نحويكه از چهار خط معبر، يك خط ويژه خودروهاي شخصي و سه خط براي تردد خودروهاي حمل و نقل عمومي در نظر گرفته شود. حلقه بيروني نيز بايد بدون محدوديت براي خودروهاي شخصي و با حضور پررنگ و تقويت شده حمل نقل عمومي و همچنين ايجاد پياده راههاي مناسب در كنار معابر سواره برنامه ريزي گردد.
با توجه به مطالب صدرالذكر و مدل پيشنهادي (مدل چند پايانه اي) جانمايي پاركينگ هاي عمومي بايد در حاشيه حلقه مياني (حلقه دوم) و در مجاورت پايانه هاي حمل و نقل عمومي صورت گيرد تا شهرونداني كه با استفاده از خودروي شخصي خود را به اين نقطه رسانده اند امكان پارك خودرو در پاركنيگ هاي عمومي فراهم شده و با توجه به محدوديت ها و هزينه ي بالاي ورود خودروهاي شخصي به بافت مركزي بقيه مسير را با استفاده از حمل و نقل عمومي طي نمايند. بر اين اساس احداث پاركينگ عمومي در مركزي ترين بخش شهر استراتژي نادرستي است كه هم اكنون در حال اجراست. متاسفانه در اتخاذ تصميم توسط مديريت شهري نگاه همه جانبه و همه سو نگر حاكم نمي باشد. به همين دليل تصميمات تك بعدي و بدون لحاظ تاثير ساير مولفه ها اتخاذ مي گردد. نبايد فراموش كرد كه شهر يك سيستم است و اداره و برنامه ريزي آن نگاه سيستمي مي طلبد.
بطور كلي در برنامه ريزي هاي ترافيكي بايستي طوري عمل كرد كه هزينه استفاده از خودروهاي شخصي در بخش هاي مركزي شهر بالا رود. اين هزينه ها علاوه بر هزينه مالي هزينه زماني نيز بايد براي استفاده كنندگان از خودروي شخصي ايجاد نمايد.
بدون شك هر برنامه جديد و تفكر نو داراي نواقص بوده و با كم كاستي هايي همراه است. لذا در پايان از همه شهروندان به ويژه اهل فن و متخصصين و دلسوزان شهر درخواست مي نمايم ما در تكميل و بهتر نمودن طرح پيشنهادي ياري نمايند.

46