عکس العمل معکوس به تحریم نفتی ترامپ

به همین خاطر هست که تحلیلگران عقیده دارند مخالفت جهانی با تصمیم های ترامپ توان دارد یکی از مهمترین اهرم های فشار بر ایران، یعنی «کاهش صادرات نفت» را با تنگنا همراه سازد.

این در حالی هست که طی هفته های گذشته زیادی از رسانه های بین المللی به آنالیز یکجانبه خارج شدن آمریکا از برجام پرداخته و عمدتا با در نظر گرفتن زوایای منفی، تیترهای خود را برگزیده اند. طبق گزارش وال استریت ژورنال، بعد از اجرای توافق بین المللی برجام، ایران با تعهد به برقرار کردن تنگنا در فعالیت های اتمی، توانست ارتباطات تجاری خود را با دنیا بازسازی کند و در این مسیر اتحادیه اروپا و چین مشارکت های وسیع ای را با ایران شروع نمودند. حال همین رشته مشارکت، مبدل به مانعی در مقابل اجرای تمام و نهایت خواسته های ریاست جمهوری آمریکا در ارتباط با ایران شده هست. بدین ترتیب در حالی که خارج شدن از برجام با هدف افزایش فشارهای اقتصادی بر علیه ایران اجرایی گردید، کشورهای ذکر شده با این تصمیم ابراز مخالفت و کوشش کردند توافق برجام را حفظ نمایند. بنابراین این شرایط امکان دارد صادرات نفت ایران آن طور که آمریکا توقع دارد کاهش نیابد و حتی افزایش خرید از سوی بعضی مشتریان نفتی کشور را در پی داشته باشد.

** تنهایی ترامپ
آخرین بار دولت اوباما بود که با هدف قرار دادن «فروش نفت ایران» به عنوان یکی از مهمترین مراجع درآمدی کشور، کوشش کرد این تنگنا ها منتج به مذاکره گردد. فشار تحریم ها در زمان ذکر شده، که از سوی سازمان ملل متحد نیز بر علیه ایران جریان داشت، موجب ریزش مشتریان نفتی کشور و سر انجام شکل گیری توافق بین المللی برجام در اواخر سال ۲۰۱۵ گردید. در آن زمان، رخدادی که اتفاق افتاد این بود که خریداران اروپایی به نحو داوطلبانه، خرید نفت خود از ایران را قطع کردند.

ژاپن و کره جنوبی نیز تحت فشار متحد نزدیک خود یعنی آمریکا، واردات خود از ایران را کاهش دادند. هند، دومین خریدار بزرگ نفت خام ایران نیز گرچه به طور مستمر تحریم های آمریکا بر علیه ایران را محکوم نمود با این وجود برای جلب رضایت آمریکا، واردات نفت از ایران را به میزان کافی کاهش داد. در آن زمان چین نیز به عنوان بزرگترین مشتری نفت خام ایران و کشوری که تحریم های یکجانبه ایران را تقبیح می کرد، نفت کمتری از ایران وارد کرد. اینها اتفاق هایی بود که در دور قبلی تحریم ها اتفاق افتاد. در آن زمان سطح مشارکت ها با آمریکا بسیار بالا و مؤثر بود. اما اکنون شرایط اندکی متمایز هست، به ویژه که آمریکا به گونه ای خودسرانه و با اصرار ترامپ از توافقی خارج شده که ماه ها برای آن زمان صرف شده بود.

خیز مخالفت ها با تصمیم های دونالد ترامپ در مورد ایران و چالشی که بر سر راه تاثیرگذاری تحریم های آمریکا وجود دارد از سوی ریچارد نفیو، طراح شبکه هوشمند تحریم ها بر علیه ایران در دوره اوباما نیز مورد تایید قرار گرفته هست. وال استریت ژورنال در گزارش خود به نقل قولی از نفیو پرداخته و نوشته هست که تحریم های جدید توان دارد صادرات نفت خام ایران را تا حدی کاهش دهد اما کل آن را تهدید نمی کند. این مقام پیشین وزارت خارجه ایالات متحده آمریکا که هم اکنون در مرکز سیاست جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا مشغول فعالیت هست، تاکید دارد ایران در حالی به نحو بالقوه آسیبی از تحریم های جدید نخواهد دید که آمریکا همراهان اروپایی خود یا کشوری مثل هند را برای تاثیرگذاری زیادتر تحریم ها بر ایران تحت فشار قرار داده هست.

** جواب منفی به خواسته آمریکا
مقام های دولت ترامپ اعلام نموده اند که رویکرد آنان در تحریم ایران همان هست که در دوره اوباما اجرایی شده. یعنی آنان از خریداران نفت ایران درخواست کرده اند که به نحو داوطلبانه خرید نفت از ایران را قطع نمایند یا کاهش دهند. البته پشتوانه این درخواست تهدیدهای صریح آمریکا مبنی بر مجازات شرکت ها و موسساتی هست که قصد دارند با ایران مشارکت تجاری ایجاد کنند. در ارتباط با مهلت زمانی نیز دولت ترامپ کاری را خواهد کرد که در دولت اوباما انجام گردید. بر این اساس کشورهای طرف با ایران، ۶ ماه مهلت دارند تا ارتباطات خود را با ایران محدود و سر انجام قطع نمایند. درست هست که دولت ترامپ گام به گام از الگوی دولت اوباما برای برگرداندن تحریم ها بر علیه ایران استفاده می نماید اما این الگوبرداری الزاما به این مفهوم نیست که دور جدید تحریم ها با تاثیرگذاری دور قبل همراه می باشد.

در حقیقت بر خلاف دور قبلی تحریم ها، در حال حاضر خریداران نفت خام ایران به نحو یکپارچه با اغراض آمریکا مخالف می باشند. همین مبحث موجب شده هست تا تحلیلگران بگویند «کشورهای خریدار نفت خام ایران، تقاضای آمریکا برای اعمال دو مرتبه تحریم ها را با مقاومت در مقابل این خواسته جواب می دهند.» » حتی متحدین آمریکا در اروپا نیز که در حال حاضر خریدار حدود یک پنجم از نفت خام صادراتی ایران می باشند، امید دارند بتوانند ایران را حتی بدون وجود آمریکا برای ابقای در برجام مجاب کنند و این توان دارد به معنای استمرار فروش نفت ایران به اروپا باشد. ایران در حال حاضر حدود ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی به اروپا صادر می کند.

بدین ترتیب مهمترین نکته ای که در این میان موجب متمایز شدن مشی متحدین آمریکا در دور جدید تحریم ها بر علیه ایران شده هست، به نتیجه رسیدن توافق اتمی در سطح بین الملل هست. در حقیقت عاملی که در سال ۲۰۱۲ موجب گردید اروپا خرید نفت از ایران را به صورت کامل قطع نماید و کشورهای ژاپن، کره جنوبی، هند و حتی چین از موضع آمریکا در مقابل ایران دفاع کنند، به دست آوردن یک نتیجه مشخص از گفتگوها اتمی بود که برای سال ها میان ایران و غرب جریان داشت. باوجود توافق جامعی که در اواخر سال ۲۰۱۵ میان ایران و پنج قدرت جهانی به دست آمد و هنوز ایران و طرف های اروپایی در آن باقی مانده اند، اعمال فشار بر ایران توجیه خود را از دست داده و این کشورها ترجیح می دهند منفعت های اقتصادی خود را درگیر تحریم های آمریکا نکنند.

بر این اساس تحلیلگران عقیده دارند، هم اکنون چشم اندازی تماما متمایز در ارتباط با فشار آمریکا بر ایران وجود دارد. در کنار تعهد ایران به توافق اتمی که اعمال دو مرتبه فشار بر کشورمان را غیرموجه جلوه می دهد، شروع یک جنگ تجاری از سوی دونالد ترامپ با کشورهای مختلف، موجب شده هست تا خریداران نفت خام ایران مشارکت سازنده ای با منویات آمریکا نداشته باشند. به گزارش تدبیرشرق به نقل از وال استریت ژورنال، دولت های اروپایی که کوشش زیادی برای منصرف کردن ترامپ از خارج شدن برجام به کار بردند، اعلام نموده اند طرحی برای کاهش خرید نفت ایران ندارند. مقام های بخش خصوصی اروپایی نیز امید دارند بتوانند از فشار آمریکا برای قطع خرید نفت از ایران سر باز زنند.

برای مثال، شرکت های اروپایی که مشتری نفت ایران می باشند و از سویی با آمریکا نیز ارتباطات تجاری دارند و انتظار می رود از این ناحیه تحت فشار زیادی قرار گیرند، نسبت به قبل کارکرد سریعی در اجرای خواسته های آمریکا ندارند. هرچند امکان دارد سر انجام شرکت های منسوب به آمریکا از ایران دوری کنند، اما نکته با اهمیت این هست که آیا چین و هند نیز مثل شرکت هایی که مشارکت تجاری نزدیکی با آمریکا دارند، عمل خواهند کرد؟

** نقش هند و چین
هرچند امکان دارد سر انجام شرکت های منسوب به آمریکا از ایران دوری کنند، اما نکته با اهمیت این هست که آیا چین و هند نیز مثل شرکت هایی که مشارکت تجاری نزدیکی با آمریکا دارند، عمل خواهند کرد؟تحلیلگران در جواب به سؤال یادشده عنوان می کنند که حتی اگر چین و هند خرید نفت خام از ایران را افزایش دهند، تعجب نخواهند کرد زیرا به احتمال زیاد ایران در دوران تحریم جذابیت های قیمتی برای این کشورها ایجاد کند. چین در ماه آوریل، به صورت میانگین ۶۷۱ هزار بشکه نفت خام از ایران وارد کرده هست. هند نیز در مدت به مثابه، در روزانه ۶۰۴ هزار بشکه نفت خام از ایران خریداری کرده هست. بدین ترتیب هر دو کشور، در مجموع ۶۰ درصد از کل نفت صادراتی کشور را خریداری کرده اند که بیشتر از دو برابر میزان نفتی هست که از سوی دو مشتری بزرگ بعدی نفت ایران، یعنی کره جنوبی و ژاپن خریداری شده.

در دور قبلی تحریم ها بر علیه ایران، هند علی رغم به رسمیت نشناختن تحریم های نفتی آمریکا، سر انجام خرید نفت از کشور را ۲۰ درصد کاهش داد. اما دولت هند جدیدا نظر قاطع خود را در ارتباط با دور جدید تحریم ها اعلام و تاکید کرد تنها از تحریم های سازمان ملل بر علیه ایران تبعیت خواهد کرد، نه تحریم های آمریکا. یکی از عللی که برای عدم معیت هند با دولت آمریکا عنوان می گردد، وابستگی شدید هند به واردات نفت هست. در حقیقت مهمترین نتیجه تاثیرگذاری تحریم های آمریکا بر تولیدات ایران، افزایش نرخ نفت خام در دنیا می باشد.

به همین سبب دولت هند که جدیدا نسبت به رشد نرخ ها به عربستان اعتراض کرده و در حال از دست دادن کنترل نرخ بنزین (به سبب رشد موخر نرخ نفت) در پمپ بنزین های این کشور هست، مایل به کاهش ارائه از سمت ایران ندارد. از سویی هند طرح هایی برای توسعه بندر چابهار در جنوب ایران دارد که حاضر به از دست دادن آن نیست. به گفته بعضی مقام های هندی، آنان به واشنگتن گفته اند که هند به ارتباطات سازنده با ایران «نیاز» دارد. چنین ارتباطی هم به سود هند هست و هم به اغراض آمریکا نزدیک هست زیرا نقش چین، پاکستان و افغانستان را در منطقه تعدیل می کند.

در این میان، چین توان دارد چالشی بزرگ تر بر سر راه اغراض آمریکا باشد. بزرگ ترین خریدار نفت ایران، قول مشارکت با تهران را داده هست. چین علاوه بر این اشتیاق دارد تا در معاملات نفت خام، یوآن را جایگزین دلار کند. نفت خام به نحو سنتی بر پایه دلار تعیین نرخ می گردد و افزایش معاملات بین المللی نفت خام با یوآن، به تاثیرگذاری زیادتر این ارز در معادلات جهانی کمک خواهد کرد.

دومین اقتصاد بزرگ دنیا در ماه های گذشته با راه اندازی بخش نفت در بورس بین المللی شانگهای، برای شکل دادن به شاخصی جدید در بازار نفت کوشش دارد. بدین ترتیب تحلیلگران عقیده دارند در کنار مخالفت اروپا با موضع های ترامپ و علاوه بر این استمرار مشارکت هند و چین با ایران، به احتمال زیاد تحریم های آمریکا مؤثر نبوده و فروش نفت خام کشور به عنوان یکی از مهمترین مراجع درآمدی کشور، با نوسانی محدود رو به رو خواهد گردید.

*منبع: روزنامه دنیای اقتصاد؛ ۱۳۹۷،۳،۲۲
**گروه اطلاع رسانی**۱۶۹۹**۲۰۰۲