نمایش تمدن کهن ایران در موزه هلند

تدبیرشرق/«اول بروید ایران را ببینید؛ بعد قضاوت کنید.» این پاسخی است که «وینست فان فیلیسترن» موزه دار و باستان شناس به سؤالات سیاسی خبرنگاران هلندی در نشست خبری نمایشگاه «ایران؛ مهد تمدن» در موزه «درنت» آسن می‌دهد. هلندی‌ها پنج ماه فرصت دارند ۲۰۰ هزار سال تاریخ ایران تا دوره صفوی را در ۱۹۶ اثر شاخص به تماشا بنشینند. شهرداری آسن هرآنچه در چنته داشته برای تبلیغ گنجینه ایرانی رو کرده است. شهروندان این شهر آرام کارت پستالی، دلیل حضور هر غریبه‌ای را نمایشگاه «ایران تمدن کهن» می‌بینند. آنها ذوق و شوق خود از وجود چنین نمایشگاهی را پنهان نمی‌کنند. معروف است که هلندی‌ها در موزه زندگی می‌کنند اما همچنان دیوانه‌وار به دنبال موزه‌های جدید و دریچه‌های دیگری از تاریخ کهن جهان می‌گردند. با وجود این سؤالات خبرنگاران هلندی محدود به سؤالات سیاسی می‌شود. آنها می‌پرسند چگونه می‌شود در منطقه خاورمیانه، آثار تاریخی افغانستان و سوریه تخریب می‌شوند؛ اما آثار ایران سالم می‌ماند؟ وینست مسئول علمی نمایشگاه در پاسخ به آنها می‌گوید:«تبلیغات دنیای غرب با ایران واقعی بسیار متفاوت است.» همین جاست که او از آنها می‌خواهد به ایران سفر کنند. درست چند قدم آن سوتر از خبرنگاران این کشور اروپایی؛ مسئولان موزه درنت به ریاست «هری توپان» ۱۹۶ شیء باستانی، پیش از تاریخ و تاریخی از ۶۰ سایت ایران را در دکوراسیونی بی‌نظیر به نمایش گذاشته‌اند. رسانه‌های هلندی فردای آن روز از قدم زدن در بازار تاریخی اصفهان در موزه درنت نوشتند. هرچند برخی از رسانه‌ها به جای تاریخ ۲۰۰ هزار ساله نمایشگاه از تاریخ ۱۰ هزار ساله آن نوشتند. این مسأله بیش از هرچیزی احتمالاً از ترجمه فارسی به هلندی، ایرانی‌های ساکن آسن ناشی می‌شود.

باز خوانی تاریخی ۲۰۰ هزارساله

ایران نوشت : قدیمی‌ترین اثر ایرانی در این موزه «ابزار سنگی شکار» متعلق به غار دربند رشی رودبار  گیلان است که بیش از ۲۰۰ هزار سال قدمت دارد. ابزار سنگی‌ها یکی از مهمترین عناصر فرهنگی هستند که سکونت و تمدن انسانی یک منطقه را به رخ جوامع امروز می‌کشند. نمایشگاه شامل هفت گالری است که از دوران پارینه سنگی و ابتدای استقرار در ایران به یکجانشینی و استقرار در روستاها می‌رسد. بعد شهرنشینی را دوره می‌کند. دوره عیلام و مادها را بازخوانی می‌کند. از دوران طلایی با شکوه یاد می‌کند. به دوران هخامنشی نقبی می‌زند. به کاوش در دوران نوزایی می‌پردازد. دوره اشکانی را با مرد پارتی دره شمی از برمی کند. به تماشای دوره ساسانی می‌نشیند تا دوره اسلامی که توریست‌های بلوند و بور به زیبایی ظروف بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی خیره می‌شوند. «طالبیان» معاون میراث فرهنگی زمان بندی گالری‌ها را بی‌نظیر می‌خواند.

«هری توپان» و «وینست» می‌گویند سختی‌های زیادی کشیدند تا توانستند مسئولان موزه ملی را راضی به برگزاری این نمایشگاه کنند. آنها برای نمایش این «فرصت بزرگ» هم سنگ تمام گذاشته‌اند. فرش ایران نقش ویژه‌ای در گالری‌ها دارد. وینست می‌گوید:«بازارهای ایران پر از فرش‌های رنگی است.» او ایده طراحی دیوار غرفه‌ها با فرش را از همین بازارهای تاریخی ایران می‌گیرد.

معماری ایرانی یا آنطور که خودشان می‌گویند «بازار اصفهان» کاملاً حال و هوای ایران را به مخاطب منتقل می‌کند. پاسخ وینست به این سؤال که آیا برای طراحی نمایشگاه از طراحان ایرانی استفاده کرده‌اید؛ منفی است. او طراحان هلندی را چند بار به ایران فرستاد و از آنها خواست تا در طراحی نمایشگاه به ریزترین نکات توجه کنند. ایران برای آنها سرزمین قصه‌های «هزار و یک شب» است.

کتیبه ۲۵۰۰ ساله کوه بیستون کرمانشاه بخشی از تاریخ هخامنشی را به بازدیدکنندگان معرفی می‌کند. ستون‌های تخت جمشید مرودشت هم حرف‌های دیگری از سلسله‌ای که نخستین لوح حقوق بشری را نگاشته، برای بازدیدکنندگان دارد. وینست بزودی بازنشسته می‌شود. او تأکید می‌کند نمایشگاه «ایران؛ مهد تمدن» بزرگترین گامی است که می‌توانست در زندگی کاری خود بردارد. بازدیدکنندگان آنقدر در تاریخ نقب می‌زنند تا به اشیای ۵هزارساله «جیرفت» می‌رسند. اشیای سنگ صابونی جیرفت، بازخوانی تاریخی است که به گفته بسیاری از پژوهشگران بین‌المللی، مهد تمدن بودن بین النهرین را با چالش جدی رو به رو کرد.

به گفته «یوسف مجیدزاده» سرپرست ایرانی کاوش‌های کنارصندل جیرفت، آزمایش‌های کربن ۱۱ یکی از معتبرترین آزمایشگاه‌های امریکا ثابت می‌کند سکوی پله‌ای کشف شده در جیرفت بین صد تا سیصد سال قدیمی‌تر از «اور» نخستین زیگورات بین‌النهرین است. «استاین کلر» زبان شناس نامی دنیا از خط کشف شده در سکوی پله‌ای جیرفت به نام «خط شرق» یاد می‌کند. او خاطرنشان می‌کند که پژوهشگران خط شرق را با هیچ یک از خط‌های باستانی کشف شده در ایران یکی ندانند. هشدار او نشان از تمدن ناشناخته می‌دهد که خط منحصر به خود دارد.

در ورودی نمایشگاه ایران مهد تمدن؛ نمایشگاهی از کتاب‌ها و صنایع دستی ایرانی برپاست. از ۵ایرانی موفق ساکن هلند هم فیلم ساخته‌اند و در حاشیه این رویداد به نمایش گذاشته‌اند. در میان آنها نام «علیرضا جهانبخش» فوتبالیست شناخته شده، به گوش ایرانی‌های ساکن وطن آشناتر است. «اردوان سمندرپور» یکی از ایرانی‌های موفق ساکن هلند است. او در هلند به دنیا آمده و فارسی را با لکنت صحبت می‌کند. وسط جمله‌هایش از کلمات انگلیسی کمک می‌گیرد. مسئولان نمایشگاه او را به عنوان نقاش موفق ایرانی معرفی کرده‌اند.

سمندرپور درباره شناخت هلندی‌ها از ایران می‌گوید:«خیلی از هلندی‌ها ایران و فرهنگش را فقط از اخبار روزنامه‌ها می‌شناسند. خودشان بیشتر از آن نخوانده‌اند و چیزی راجع به ایران نمی‌دانند. ولی تازگی‌ها هلندی‌های بیشتری دوست دارند به ایران بیایند.» نمایشگاه با صدا و آواز زیبای «محمد معتمدی» خواننده سنتی معروف ایران افتتاح می‌شود. معتمدی نامی آشنا برای هلندی‌هاست و کنسرت‌های متعددی در سرزمین لاله‌ها دارد.

شیری بالدار نشسته بر جامی بلند

هلندی‌ها عاشق ریتون همدان شده‌اند. تصویر آن در نقاط مختلف شهر نقش بسته است. «هری توپان» رئیس موزه درنت می‌گوید: «من همیشه بهترین‌ها را برای موزه‌ام انتخاب می‌کنم. وقتی آمدم ایران موزه را دیدیم گفتم من باید اشیای ایران را در کشورم نمایش بدهم.» بعد از آن با رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران گفت‌و‌گو می‌کند. او دو دفعه دیگر هم به ایران می‌آید تا بتواند با ایرانی‌ها به پای مذاکره بنشیند. وینست و توپان شیفته هنر فلزکاری ایران در ۲۵۰۰ سال پیش شده‌اند. ریتون همدان یا آنطور که دیگران می‌خواندندش «ریتون اکباتان» را نگین نمایشگاه خود می‌دانند.

توپان می‌گوید: «هر وقت ایرانی‌ها را می‌دیدم، از ریتون اکباتان حرف می‌زدم اما ایرانی‌ها آن را برای نمایش به امانت نمی‌دادند.» ریتون همدان یکی از نمادهای ایران است. شیری بالدار نشسته بر جامی بلند. بدنه آن با خطوط شیاردار افقی برجسته تزیین شده است. اطراف لبه بالای آن مانند همه موتیف‌های هخامنشی لوتوسی به شکل زنجیره دارد. آسنی‌ها برای تبلیغات محیطی هم از عکس ریتون اکباتان استفاده کرده‌اند؛ روی تابلو‌های شهر، پشت پنجره مغازه‌ها و «تیتر یک» دو هفته نامه شهر.

وینست می‌گوید:«عاشق ریتون همدان شده است.» این عشق از چشم خبرنگاران هلندی دور نمی‌ماند او را جلوی دوربین می‌نشانند تا درباره ریتون همدان توضیح دهد. وینست به خبرنگار ما می‌گوید: «روز اولی که وارد ایران شدم این ریتون را دیدیم. ایرانی‌ها در آن زمان(۲۵۰۰ سال پیش) توانستند این ریتون را با دست بسازند. عاشق رنگ و فرمش شدم و گفتم هر جوری هست باید این ریتون را در موزه نمایش بدهم. خیلی مهم است که این ریتون به موزه ما بیاید.»

«محمد حسن طالبیان»، معاون میراث فرهنگی کشور می‌گوید:«هر تضمینی که برای بردن اشیا به آسن خواستیم، هلندی‌ها داده‌اند.» هزینه کامل نمایشگاه از سوی هلند پرداخت شده. بزودی اشیای موزه درنت آسن هم به موزه ملی می‌آیند تا ایرانی‌ها هم فرصت دیدار با اشیای تاریخی و باستانی هلند را داشته باشند. به گفته «محمد حسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی کشور هزینه این نمایشگاه هم از سوی هلند پرداخت می‌شود.

شهردار جوان آسن از تمام ظرفیت شهر برای تبلیغ نمایشگاه ایران؛ تمدن کهن استفاده کرده است. تبلیغات نمایشگاه در کافه‌ها، رستوران‌ها و مغازه‌های شهر پخش شده است. همه شهر از برگزاری نمایشگاه خبر دارند. حضور هر غریبه‌ای آنها را به میدان شهر می‌برد و درِ ساختمان موزه درنت را به روی آنها می‌گشاید. از هر غریبه‌ای می‌پرسند که آیا برای نمایشگاه ایران آمده‌اند؟ کسانی که آدرس مرکز شهر را به غریبه‌ها می‌دهند؛ از کنار کنجکاوی خود رد نمی‌شوند و باز هم بحث را به سمت «نمایشگاه ایران؛ مهدن تمدن» می‌برند. هر غریبه‌ای آنها را به موزه درنت می‌رساند. برخی از آسنی‌ها حتی یادآوری می‌کنند که بازدید مردمی از روز بعد از افتتاح رسمی با حضور مسئولان دو کشور آغاز می‌شود. نمایشگاه تنها نمایش اشیای ایرانی نیست. آسنی‌ها سعی کرده‌اند تعریف مختصر و روشنی از ایران، مردمش، صنایع دستی‌اش و… را به هلندی‌ها و گردشگرانش معرفی کنند، البته موفق هم بودند. از موزه درنت وارد سالن نمایشگاه ایران که می‌شوید؛ به آنی فراموش می‌کنید که در یک کشور اروپایی هستید.

وینست مسئول علمی نمایشگاه می‌گوید:«برای اینکه بتوانیم فضای ایران را به مخاطب نشان بدهیم؛ کارشناسان را چند بار به ایران اعزام کردیم.» او می‌گوید:«می‌خواستیم که آن چیزی که ایران هست را نشان بدهیم.» روی نقش مردمی بازار هم تأکید دارد. عکسی از بازار شلوغ اصفهان را هم درگوشه‌ای از نمایشگاه نصب کرده‌اند. او درباره استفاده از المان فرش هم می‌گوید: «چند بار ایران رفتم. فرش در بازارهای ایران توجهم را جلب کرد.» رنگ جذاب فرش آنها را به این نتیجه رساند که وقت بیشتری برای طراحی آن بگذارند، «از طراحان تقاضا کردم که نتیجه کار نزدیکترین تصویر را به چهره واقعی بازار در ایران داشته باشد.»

او می‌گوید:«من از نتیجه کار خیلی خوشحال هستم، چون فرش ایرانی‌ها جذابیت خاصی دارند.» آنها حتی به بازدیدکنندگان نمایشگاه هم «گز اصفهان» هدیه می‌کنند. کوسن‌ها و میناکاری‌ها در حاشیه نمایشگاه، هم فرصت خرید صنایع دستی ایرانی را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. مراسم افتتاح نمایشگاه با حضور ۶۰۰ نفر از پژوهشگران، هنرمندان و اسپانسرهای هلندی برگزار می‌شود.

خسته‌ام از نگاه ۳۰ ساله همسایه‌ام

«میتراحسینی» ایرانی ساکن هلند یک سال است که توریست‌های هلندی را به ایران می‌آورد. او از برپایی چنین نمایشگاهی خوشحال است. می‌گوید: «خسته شدم ۳۰سال است که همسایه من با اخم به من نگاه می‌کند.» حسینی مهمترین دلیل بردن مسافر به ایران را عدم شناخت غرب از تمدن و فرهنگ ایرانی‌ها می‌داند.

او می‌گوید:«همیشه به ما می‌گویند شما از پشت کوه آمدید. اولین باری که ۳۰ سال پیش من به هلند آمدم، خانم هلندی که راهنمای من بود می‌خواست به من نشان بدهد که چطوری کلید برق را بزنم. چطوری گاز را با کبریت روشن کنم. آن درد همیشه در دل من ماند و گفتم یک روزی باید هلندی‌ها را ایران ببرم و نشان بدهم زمانی که شما هیچی نداشتید ما تمدن داشتیم. اولین لوح حقوق بشر را ما نوشتیم».

او درباره علاقه هلندی‌هایی که به ایران آورده، هم می‌گوید:«آخرین گروه هلندی را که به ایران بردم به قدری مجذوب ایران شدند که دلشان می‌خواهد آنجا خانه بخرند. اینقدر مجذوب ایران شدند که ماهی یک بار همه مسافران هلندی دور هم جمع می‌شویم. آنها یاد گرفتند کباب، چلو کباب و آبگوشت بپزند. دوغ درست کنند.» او درباره تجربه خرید گردشگران هلندی هم می‌گوید:«وقتی آخرین مسافران را به ایران بردم، بیشتر از۲۰ کیلو اجازه اضافه بار نداشتند. ایران ایر لطف کرد و اجازه ۴۰ کیلو بار داد. وقتی به مسافرها گفتم، گفتند ما ۴۰ کیلو چی از ایران بیاوریم.؟ وقتی برمی گشتند هرکدام ۷۰ کیلو بار اضافه آوردند یعنی نفری ۱۱۰ کیلو بار آوردند. » او خریدهای مسافران هلندی را شامل دیزی سنگی، زردچوبه، سنگ پا، سفید آب، نعنا خشک، چای ایرانی و… می‌داند.

ایران با تصور «ترامپ» فرق دارد

«هری توپان» رئیس موزه درنت آسن می‌گوید:«نمایشگاه‌های بسیار زیادی را در این موزه برگزار کرده است اما برای نخستین بار شاهد اشک شوق بازدیدکنندگان درنت است.» «جبرئیل نوکنده» مدیر موزه ملی ایران براساس آمار هلندی‌ها تعداد بازدیدکنندگان موزه درنت را ۱۵۰ هزار نفر می‌داند. «وینست» هم درباره تأثیر نمایشگاه روی ذهن هلندی می‌گوید:«ما بعد از۵ ماه با این نمایشگاه به مردم خواهیم گفت، ایران کشور تمدن داری است و با آن چیزی که در سوریه اتفاق می‌افتد. فرق دارد.» او می‌گوید:«هلندی‌ها متوجه می‌شوند که ایران با آنچه ترامپ هم می‌گوید، متفاوت است.»