طرح مشترک اندیشکده‌های اروپایی و آمریکایی برای تقویت انسجام فراآتلانتیکی در قبال برجام
پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
از زمان روی کار آمدن ترامپ، روابط فراآتلانتیکی با چالشهای زیادی مواجه شده است که تا کنون سابقه نداشته است. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا اساس و مبنای این روابط را زیر سوال برده و برخلاف روسای جمهور قبلی آمریکا اهمیت چندانی برای متحدان اروپایی خود قائل نیست. متوقف کردن مذاکرات مربوط به توافقنامه جامع تجارت و سرمایهگذاری فرآتلانتیکی (TTIP)، تهدید اروپاییها به عمل نکردن آمریکا به تعهدات خود در قالب ناتو در صورت نپرداختن سهم بیشتر از هزینههای دفاعی، خروج از موافقتنامه آب و هوایی پاریس و وضع تعرفههای تجاری بر کالاهای وارداتی از اروپا از مهمترین اقدامات ترامپ است که باعث افزایش نگرانی درباره آینده روابط فراآتلانتیکی شده است. اما یکی از مهمترین محورهای ثابت اختلاف دوطرف از زمان روی کار آمدن ترامپ، برجام و تهدید ترامپ به خروج از آن بوده است. در حالی که اروپا آن را یک توافق خوب میداند که باید حفظ شود، ترامپ آن را بدترین توافق تاریخ دانسته است. اگرچه آمریکا تا کنون از این توافق خارج نشده، اما در دو سوی آتلانتیک بیم آن میرود که اقدام یکجانبه آمریکا در این زمینه شکافها و اختلافات فراآتلانتیکی را دوچندان کند. به همین دلیل، چهار اندیشکده مطرح اروپایی و آمریکایی طرحی را پیشنهاد کردهاند تا در صورت وقوع سناریوهای مختلف در رابطه با برجام، روابط فراآتلانتیکی کمترین آسیب را ببیند.
موسسه روابط بینالملل فرانسه (Institut français des relations internationales)، اندیشکده چتم هاوس بریتانیا (Chatham House)، موسسه آمریکایی رند (RAND Corporation) و موسسه آلمانی امور امنیتی و بینالمللی (German Institute for International and Security Affairs) در هفتههای اخیر طرح مشترکی را منتشر کردند که در آن راههایی برای تقویت همکاری و هماهنگی اروپا و آمریکا در قالب سناریوهای مختلف در رابطه با برجام پیشنهاد شده است.
گزینه نخست در این طرح، نگه داشتن آمریکا در توافق هستهای است. در چارچوب این گزینه توصیه میشود که آمریکا و اروپا همکاری و گفتگوهای خود را تقویت کنند، از دولت ترامپ خواسته میشود که از خواستههای حداکثری خود در رابطه با برجام صرفنظر کند و با این واقعیت کنار بیاید که بدون همراهی و همکاری اروپا نمیتواند مسائل مختلف را با ایران حل کند و این کشور را تحت فشار قرار دهد. همزمان از اروپا خواسته میشود که ضمن اینکه نگرانیهای آمریکا را بیشتر جدی بگیرد، آمریکا را متقاعد کند که خروج یکجانبه این کشور از برجام به روابط فراآتلانتیکی آسیب میزند. در چارچوب این گزینه، توصیه میشود که برای حل مسائلی مانند “غروب برجام”، اروپا و آمریکا تلاش کنند که بحث محدودیتهای ایران و تداوم آن را در یک قالب کلیتر و کلانتر و در چارچوب معاهده منع گسترش (NPT) و اصول کلی در این زمینه پیگیری شود تا ضمن حل کردن این مشکل در رابطه با توافق هستهای، یک محدودیت کلی برای سایر دولتها و موارد مشابه در آینده نیز ایجاد شود. علاوه بر این، توصیه شده است که به جای خروج آمریکا از توافق، با همکاری و هماهنگی دوطرف از سازوکارهای برجام یا ابهاماتی که در این توافق وجود دارد، برای طرح و پیگیری مسائل مدنظر آمریکا استفاده شود. به طور مشخص، بند تی برجام (Section T) برای این هدف معرفی میشود. بر اساس این بند، آژانس بینالمللی انرژی اتمی باید تایید کند ایران فعالیت مرتبط با توسعه سلاحهای هستهای انجام نمیدهد. این طرح توصیه میکند که اروپا و آمریکا برای پیگیری چنین هدفی یک گروه کاری مشترک ایجاد کنند. ایجاد یک چارچوب و کانال گفتگو و تبادل نظر برای مسائل امنیتی منطقه خلیج فارس، پیشنهاد دیگری در چارچوب گزینه نخست در رابطه با برجام است تا از طریق آن اروپا و آمریکا بتوانند رویکرد هماهنگتری در قبال مسائلی مانند سوریه، یمن و برنامه موشکی ایران اتخاذ کنند.
گزینه دوم که در این طرح مطرح شده ، مدیریت خروج آمریکا از برجام ضمن حفظ این توافق است. ایده اساسی در قالب این گزینه، که از آن به عنوان “خروج نرم آمریکا” از توافق یاد میشود، این است که آمریکا میتواند از توافق خارج شود و تحریمهای خود را بازگرداند اما مادامی که ایران و سایر طرفهای توافق بخواهند در آن بمانند، میتوان و باید آن را ادامه داد. بر این اساس، اروپا باید از وضع “تحریمهای ثانویه” از سوی آمریکا جلوگیری کند. در واقع، آمریکا میتواند تحریمهای خود را برگرداند اما نباید به آنها جنبه فراسرزمینی بدهد که برای سایر دولتها نیز الزامآور باشد. باید به شرکتها و بازیگران بخش خصوصی که با ایران تجارت میکنند تضمین داده شود که تحریمهای ثانویه علیه آنها اعمال نمیشود تا به این طریق ایران نیز به بهرهمندی از مزایای اقتصادی توافق امیدوار و همچنان به ماندن در آن متقاعد شود.
در پایان این طرح آمده است که در صورت خروج یکجانبه آمریکا از توافق، احتمالا اروپاییها به آن واکنش نشان خواهند داد و در مقابل تحریمهای وضع شده از سوی آمریکا که شرکتهای اروپایی را هدف قرار دهد، اقدام متقابل انجام دهند. نویسندگان نتیجه میگیرند که در صورت ماندن آمریکا در توافق، امکان و ظرفیت بیشتری برای همکاری دوطرف و اقدام مشترک در رابطه با ایران وجود دارد. اما حتی اگر قرار بر خروج آمریکا از توافق باشد، یک خروج مدیریت شده که درباره آن بین اروپا و آمریکا مذاکره و هماهنگی صورت گرفته باشد، امکان حفظ توافق و پرداختن به سایر مسائل منطقهای و به طور کلی تقویت همکاریهای فراآتلانتیکی را افزایش میدهد.
* پژوهشگر اندیشکده مطالعات حاکمیت و سیاستگذاری
لینک گزارش:
