یک اکولوژیست: با «اپدیم» به حل مشکل گرد و غبار امیدوارم

فهیمه حسن‌میری: خشکسالی،‌ بحران آب، گرد و غبار و بسیاری دیگر از مسائلی که نه تنها کارشناسان محیط زیست بلکه شهروندان معمولی را هم نگران کرده، مواردی است که انتظار می‌رود مورد توجه دولت‌ها قرار بگیرد. دکتر فرزام پوراصغر، رییس گروه محیط زیست دفتر امور آمایش سازمان برنامه و بودجه می‌گوید چنین اتفاقی افتاده و دولت، عزم جدی برای مقابله با این بحران‌ها دارد، نمونه‌اش هم کنفرانس دو روزه‌ای است که قرار است با حضور کشورهای منطقه آسیا اقیانوسیه در تهران برگزار شود و در یکی از نشست‌های آن به صورت اختصاصی به موضوع گرد و غبار پرداخته می‌شود.

او همچنین درباره مرکزی که قرار است در ایران تشکیل شود توضیح می‌دهد و اظهار امیدواری می‌کند این مرکز بتواند در کاهش خطرات بلایای طبیعی موثر باشد.

به گفته دکتر پوراصغر، اپدیم، مرکز منطقه‌ای مدیریت اطلاعات حوادث آسیا – اقیانوسیه است و زیر نظر کمیسیون اقتصادی – اجتماعی آسیا و اقیانوسیه سازمان ملل متحد (اسکاپ) فعالیت می‌کند.

گفت‌وگو با این کارشناس و متخصص محیط زیست را در ادامه بخوانید.

آقای پوراصغر، درباره مرکز اپدیم و کنفرانسی که قرار است با محوریت گرد و غبار در تهران برگزار شود توضیح دهید. ایجاد این مرکز از چه جهاتی می‌تواند برای کشورمان مهم باشد؟

چندین سال است که جمهوری اسلامی ایران برگزاری چنین کنفرانسی و افتتاح مقر اپدیم را پیگیری کرده. ایران تجربیات زیاد و مفیدی در مقابله با بلایای طبیعی دارد ضمن این که باید قبول کنیم کشوری آسیب‌پذیر هستیم و در عین حال که می‌توانیم این تجربه‌ها را به کشورهای دیگر منتقل کنیم،‌ از دانش و تجربه آنها برای کاهش خسارات بلایای طبیعی در کشورمان هم بهره بگیریم. این کنفرانس، چنین امکانی را به ما می‌دهد و اتفاق مهمی است که با پیگیری‌های چند ساله،‌ در ایران در حال رخ دادن است. مهمترین هدف این مرکز،‌ توسعه استفاده از فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات در زمینه مدیریت بحران و افزایش تاب‌آوری جوامع در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای است.

مرکز اپدیم می تواند برای همه کشورهای عضو از جهت پیش بینی و مقابله با بلایا موثر و کارآمد باشد یا تنها به سود ایران است؟

این مرکز هم برای ایران و هم کشورهای منطقه مفید است. ویژگی‌های اقلیمی و طبیعی بسیاری از کشورهای منطقه مشابهت‌هایی دارد که سازمان‌دهی برای مبادله تجربیات بین این کشورها قطعا موثر است. ظرفیت‌های بالقوه‌ای در کشورهای منطقه وجود دارد که مرکز اپدیم می‌تواند آنها را بالفعل کند.

این کنفرانس دو روزه در ایران،‌ به طور خاص در یکی از نشست‌های خود مقابله با گرد و غبار را مورد بررسی قرار خواهد داد. با توجه به این که کشورمان چندین سال است درگیر این مشکل است،‌ فکر می‌کنید نتایج این نشست منطقه‌ای می‌تواند در بهبود وضعیت گرد و غبار موثر باشد؟

اغلب مسائل محیط زیستی به این صورت است که اول به شکل محلی مشکل‌آفرینی می‌کند،‌ اگر توجه نشود در سطح منطقه‌ای و بعد در سطح بین‌المللی به یک معضل تبدیل می‌شود. موضوع گرد و غبار هم موردی بود که در سطح محلی حل نشد و حالا می‌بینیم که به صورت منطقه‌ای درآمده و به کشورهای مختلف تسری پیدا کرده است. مشابه این موضوع را می‌توانیم باران‌های اسیدی در سال ۱۹۸۰ مثال بزنیم که چه مشکلاتی را ایجاد کرد. در ایران هم بخشی از منشاء ریزگردها در خارج از کشور است که از سوریه و عراق وارد می‌شود که به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه یا جنگ‌های منطقه‌ای ایجاد و حالا به کشور ما وارد شده است. بخشی از این ریزگردها هم منشاء داخلی دارد که خوشبختانه در برنامه ششم توسعه و لایحه بودجه،‌ موارد قانونی و تامین مادی برای مقابله با آن را در نظر گرفته است. با این اقدامات،‌ در کوتاه‌مدت، می‌توانیم بخش داخلی گرد و غبارها را کنترل کنیم و برای حل این مشکل در طولانی‌مدت هم اقدامات خوبی در حال انجام است،‌ چانه‌زنی با کشورهای همسایه در حال انجام است که به صورت مشترک و در چارچوب برنامه‌های سازمان ملل بتوانیم این مشکل را حل کنیم.

یعنی به حل مشکل گرد و غبار امیدوارید؟ در حال حاضر می‌بینیم که مردم استان‌های جنوبی و غربی به شدت درگیر این مشکل هستند که می‌تواند تبعات خودش را داشته باشد.

بله هر نوع مشکل زیست محیطی اعم از خشکسالی، گرد و غبار و … وقتی از آستانه تحمل فراتر رود، تبعات اجتماعی به همراه دارد. در حال حاضر استان‌های غربی و جنوبی درگیر مشکل گرد و غبار هستند. باید به این هم دقت داشته باشیم که در کنار دخالت‌های انسانی، تغییرات اقلیمی هم باعث این مشکل شده همانطور که به طور میانگین یک و نیم درجه، دمای کشور گرمتر شده. بنابراین، همه چیز به دخالت نیروی انسانی بستگی ندارد اما می‌توانم بگویم این عزم را می‌بینم که این مشکل با توجه به اسنادی که تدارک دیده شده و همتی که در جامعه مدنی و دولت وجود دارد،‌ حل شود و مرکز اپدیم و نشستی که با محوریت گرد و غبار برگزار می‌شود، برطرف شدن این مشکل را تسریع ببخشد.

به نظر شما به عنوان یک متخصص و کارشناس محیط زیست، مشکلات محیط زیستی دیگر کشورمان غیر از گرد و غبار چه مواردی است که باید در اولویت قرار بگیرد؟

خشکسالی و بحران آب هم از مواردی است که به شدت در کشورمان جدی است. اما خوشبختانه این آگاهی به مردم داده شده و کل جامعه اعم از مسئولان و مردم به این باور رسیده‌اند که باید یک بازنگری در الگوهای تولید و مصرف داشته باشند که بتوانیم از رسیدن به شرایط بحرانی پیشگیری کنیم. تغییر الگوی مصرف‌،‌ از مواردی است که در اهداف توسعه پایدار هم آمده و لازم است صنایع را به این سمت هدایت کرد.

تجربه‌های جهانی داریم که دچار مشکلات محیط زیستی بوده‌اند و از بحران عبور کرده باشند؟

هم در دنیای قدیم و هم در دوره معاصر چنین تجربیات و الگوهایی را داریم. در گذشته، یکی از مناطقی که به دلیل توجه نکردن به مباحث محیط زیستی دچار فروپاشی شد،‌ جزیره ایستر بود که وسط اقیانوس آرام قرار داشته است. ایستر جزیره‌ای بوده خوش آب و هوا با درخت‌های بلند، به تدریج که جمعیت زیاد شد و درخت‌ها را قطع و قایق درست کردند، دیگر هیچ درختی وجود نداشت و جنگ‌های داخلی شروع و به فروپاشی این جزیره منجر شد. این اتفاق در بسیاری از کشورهای افریقایی هم افتاد به طوری که زمینه جنگ رواندا، نابودی منابع طبیعی و محیط زیستی بوده است. اما در عین حال،‌ کشورهایی را هم داریم که از محدودیت‌ها عبور کردند به عنوان مثال ایسلند که در دوره‌ای،‌ تعادل بین جمعیت و منابع به هم خورد اما سریع متوجه این قضیه شدند و توانستند این مشکل را برطرف کرده و تمدن را حفظ کنند. تمدن‌های زیادی مشابه زیادی، چه از نظر رفتن به سمت انحطاط و چه از نظر بازگشت و احیا،‌ وجود دارند. مهم این است که کشورها در چه نقطه‌ای به بحران پی برده و از بروز فاجعه پیشگیری کنند.

اکولوژیست‌ها برای پیشگیری از شرایط بحرانی محیط زیست چه نقشی دارند؟

قبلا اینطور بود که اکولوژیست‌ها فقط به مسائل محیط زیستی توجه می‌کردند اما اکنون اهمیت این مساله روشن شده که باید به تبعات اجتماعی و فرهنگی هم توجه کرد. این اتفاق،‌ هم‌بست نام دارد یعنی نوعی توجه یکپارچه به موضوعات مختلف. اگر بهره‌برداری بی‌رویه از آب داشته باشیم، کشاورزی هم از بین می‌رود، گزینه‌های انتخاب مردم برای انتخاب شغل و زندگی هم محدود می‌شود و به ناچار مهاجرت می‌کنند و به پناهنده‌های زیست‌محیطی تبدیل می‌شوند. این موضوع به حاشیه‌نشینی، بزهکاری، رشد فقر و انواع آسیب‌های اجتماعی دامن می‌زند بنابراین با نگاهی همه‌جانبه،‌ لازم است به محیط زیست توجه کنیم. نابودی محیط زیست و فقر یک چرخه است که می‌تواند دولت‌ها را به چالش‌های جدی بکشاند. بنابراین کارشناس‌های محیط زیست باید هشدارهای به موقع را در این زمینه به مسئولین بدهند و مسئولین هم گوش شنوایی برای این هشدارها داشته باشند.

۴۷۲۳۴