دولت سایه یا دولت در سایه؟!

دولت سایه درنظام سیاسی انگلیس
دکتر نصرت الله تاجیک ،تحلیل گر مسائل سیاسی درباره دولت در سایه مطرح شده از سوی محافظه کاران ایرانی به «امیدصلح»گفته است:ایده دولت سایه (Shadow Cabinet) که در نظام سیاسی و حکومتی انگلستان و بعضی کشورهای دیگر بطور رسمی تعریف شده است احتمالا از این کشور گرفته شده است. در نظام پارلمانی انگلیس، حزبی که بعد از برگزاری انتخابات سراسری در جایگاه دوم قرار می‌گیرد به عنوان بزرگترین حزب مخالف مطرح شده و خود را “دولت سایه” می‌نامد.حزب مخالف با تشکیل یک به اصطلاح “دولت سایه” وزرا و مسئولان دولت احتمالی خود را منصوب می‌کند. معمولا اعضای کابینه دولت در سایه ضمن زیر نظر قرار دادن عملکرد دولت حزب حاکم، و نشستن در مقابل کابینه اصلی در مجلس (Mirror Cabinet) ضمن نقد دیدگاه ها، سیاستهای اجرائی، اقدامات و برنامه های آنان به طرح راه حل های اجرائی خویش نیز پرداخته و خود را به عنوان یک نیروی سیاسی آماده برای به دست گرفتن قدرت در دور بعدی در صورت کسب آرای مردم نیز خود را آماده و به روز نگه می دارند.در حال حاضر در انگلیس و بعضی از کشورهای دیگر همچون کشورهای مشترک المنافع و یا کشورهائی که سابقا مستعمره انگیس بوده اند و تعدادی دیگر از کشورها مانند استرالیا، باهاماس، انتاریو، کانادا، ایتالیا، ایرلند، ژاپن، لیتوانی، مالزی، زلاند نو، لهستان، صربستان، سریلانکا، اسلوانیا، جزایر سالمون، آفریقای جنوبی، تایلند، اوکراین، و در داخل بریتانیا، اسکاتلند و واز کابینه سایه به عنوان یکی از مولفه‌های نظام پارلمانی آنها مطرح است و در ساختار سیاسی تعریف شده و دارای جایگاه و مسئولیتهائی هستند که اگر اقدام نکنند و نقش و وظیفه خود را انجام ندهند مورد مواخذه قرار گرفته و مسئولیت دارند. این کابینه سایه متشکل از یک گروه از اعضای بلندپایه حزب مخالف می‌شود. در این کابینه عینا اعضا و وزرایی معادل وزرای دولت اصلی با عنوان «وزیران سایه در هر وزاتخانه ای »انتخاب می‌شوند.در این کشورها چون نگاه حزبی حاکم است و دولت آن از چند حزب تشکیل می شود. لذا به همان میزانی که حزب در پارلمان این کشور نقش دارد در تشکیل کابینه نیز نقش دارد.بنابراین تشکیل دولت سایه درنظامی که چرخش قدرت دارد ایده خوبی است اما در کشور ما چون نظام حزبی نداریم به فرض اینکه بخواهیم ایده دولت سایه را هم تشکیل دهیم، یک کابینه در سایه ژله ای بدون شکل و مسئولیت خواهیم داشت که در سایه استراحت می کند و فارغ از اینکه جایگاه قانونی برای مداخله در اجرا ندارد، هرکس در آن به خودش حق اظهار نظر می دهد،هر از گاهی نق می زند بدون آنکه راه حلی ارائه دهد که کمک دولت برای اجرا و رفع نیاز شهروندان باشد در حالیکه دولت سایه که در انگلیس است مانند سایه دولت اصلی را تعقیب می کند.وی ادامه داد:در این شرایط دولت هم دچار سردرگمی می شود که چگونه بخواهد با مباحثی که از سوی اعضای دولت در سایه مطرح می شود برخورد کند .
امیدواری احزاب شکست خورده
تاجیک معتقد است :ایده تشکیل دولت در سایه از سوی احزابی که در انتخابات شکست خورده اند از نظر درون تشکیلاتی ایده خوبی می تواند باشد چراکه این احزاب را امیدوار نگه می دارد تا از فعالیت زده نشوند اما نظارت بر مدیریت اجرایی با این روش قابل عمل نیست .در نظام هایی که ساختار حزبی دارند تشکیل دولت سایه برای استفاده از تجربیات افراد است که بدون هزینه برای دولت و بعنوان یک کار داوطلبانه عضو حزبی شده و دارای دیدگاه و نقطه نظرات کارشناسی و شکل گرفته بر اساس نظرات کارشناسی و تخصص آنهاست و نه صرفا” برای حفظ امید و جلوگیری از ریزش نیروهای احزاب شکست خورده.
این فعال سیاسی با تاکید براین مطلب که دولت همیشه باید از انتقاد استقبال کند، تصریح کرد:بی تردید اگر نظارت و انتقاد از دولت کارشناسی باشد قطعا مورد پذیرش قرار می گیرد .مردم و خصوصا نخبگان اظهارات کارشناسی را از غیر کارشناسی تشخیص می دهند بنابراین منتقدان دولت باید در نظر داشته باشند که با کوبیدن بر طبل و دهل نمی توان مدعی ارائه نظریه کارشناسی شد.
وی تاکید کرد:اگر ما بخواهیم چنین ایده ای (دولت در سایه که از سوی محافظه کاران مطرح شده است) شکل بگیرد اولا باید نظام سیاسی خود را به آن سمت ببریم .الان ما زیر ساخت لازم برای تشکیل کابینه سایه را نداریم. چراکه فرهنگ چرخش و اعمال قدرت و میزان درک متقابل و آمادگی برای مصالحه سیاسی ما خیلی پایین است .به طوری که حتی در یک جناح هم نمی توانیم اجماع کامل داشته باشیم .از این رو ما دیدیم کسانی که دولت در سایه را مطرح می کنند باهمه سروصدایی که روی جمنا کردند نتوانستند به اجماع برسند و کلی اختلاف بین آنها ظاهر شد تا اینکه گفته شد فیل جمنا، موش زائید و حالا هم می ترسیم این کابینه زیر سایه اصلا سر زا برود!.
کثرت مدعیان نظارت بر دولت
این تحلیلگر مسائل سیاسی با اشاره به موضع گیری های منتقدان دولت،گفت :از آنجایی که مدعیان نظارت بر دولت کم نیستند و دستگاههای نظارتی گوناگونی در سطوح مختلف با استفاده از منابع عمومی و امکانات دولتی هستند لذا باید همه اینها در یک زمینه و بستر واحد تعریف شوند نه آنکه هر کسی دم و دستگاهی راه بیاندازد و در پی مبارزات انتخاباتی در صدد اعمال نظرات و دیدگاههای خد برآید. در زمینه دولت در سایه نیز قطعا افراد زیادی از جناح مقابل خواهان حضور در این دولت خواهند بود تا به نقد عملکرد مسئولان اجرائی بپردازند . به عنوان مثال ما در حوزه وزارت راه و شهرسازی می بینیم پنجاه- شصت وزیر دراین حوزه تخصص دارند. اگر چه ما هنوز به این تعداد وزیر نداشته ایم اما طبق فرهنگ ایرانی همه معاونین وزرا و حتی مدیران کل نیز خود را در قد و قواره وزیر می بییند! و مثلا” اگرهمه این افراد بخواهند در دولت در سایه حضور داشته باشند و به نقد عملکرد این وزارتخانه بپردازند قطعا این مساله برای خود دولت در سایه هم مشکل ساز می شود چه رسد به دولت مستقر که باید پاسخگوی نیازهای حیاتی و روزمره و دراز مدت مردم باشد .در حالی که اگر سیستم ما نظام حزبی بود افراد و احزاب شناسنامه دار اقدام به این کار می کردند وکار نظارت را بخوبی انجام می دادند قطعا این رفتار در جامعه مدنی مورد پذیرش است.
استقبال اصلاح طلبان از حق نظارت شهروندان
وی در پایان تاکید کرد :اینکه هر شهروندی برای خودش حق نظارت قائل باشد امری درست است و معمولا اصلاح طلبان و دولت اصلاحات از این مساله استقبال کرده و می کنند اما اولا” باید دولت سایه ابتدا در نظام سیاسی و حکومت ایران تعریف شده و زیر ساخت آن فراهم گردد تا هم نظارت تخصصی و ارائه برنامه جایگزین پیشنهادی بخوبی صورت گیرد و هم از هدر رفتن منابع و امکانات و دوباره کاری جلوگیری شود. زیرا در نظام ایران حزب در رده دوم قرار نمی گیرد بلکه این فرد است که آرای دوم را کسب می کند و یک فرد که هیچ پشتوانه حزبی ندارد با چه معیاری می خواهد افراد عضو کابینه در سایه را انتخاب کند؟ این افراد اطلاعات لازم را از کجا به دست می آورند؟ و…..ضمنا” محافظه کاران نیز باید تعریفشان و اهدافشان را دقیق تر و مشخص تر کنند و آن شوکی که باعث ارائه چنین ایده هائی شد که هر کس می خواست از ظرفیت خود برای جلوگیری از ریزش نیروها استفاده کند تبدیل به یک اقدام منطقی و قابل اجرا بشود، انشااالله!

منبع: امید صلح مورخ 2/4/96