خبرنگار و چالش با دو روی سکه /امنیت شغلی خبرنگاران در گفت‌وگو با ۵ مدیرمسوول روزنامه

در ماه‌های اخیر خبر تعطیلی یا کاهش تعداد صفحات روزنامه‌ها بارها به گوش رسیده و هر خبر موید بیکاری تنی چند از اصحاب رسانه است. چنین اتفاقات ناخوشایندی در حوزه رسانه، خبرنگار ایسنا را بر آن داشت تا در گفت‌وگو با تعدادی از مدیران مسوول روزنامه‌ها، بحث امنیت شغلی و راه‌های جلوگیری از تعطیلی رسانه‌ها را در میان بگذارد.

تاکنون هیچ خبرنگاری را تعدیل و اخراج نکرده‌ام

محمد پیرعلی ـ مدیرمسوول روزنامه «سیاست روز» ـ درباره ترس بیکاری در بین خبرنگاران و اینکه صاحبان رسانه‌ها چقدر دغدغه امنیت شغلی خبرنگارانشان را دارند، می‌گوید: این موضوع دو روی سکه دارد؛ یک روی سکه این است که علیرغم اینکه بارها از زبان مسوولان و متولیان امور می‌شنویم که به حرفه‌ی خبرنگاری به عنوان یک حرفه مهم نگاه می‌کنند، اما در عمل کوچکترین توجهی نمی‌شود یعنی صرفاً یک امر شعاری و سمبولیک است.

به صورت شکلی و شعاری می‌گویند خبرنگاری مهم است ولی در عمل می‌بینید که متأسفانه خبرنگاری جزو صنف‌هایی است که به آن کم‌توجهی می‌شود؛ یعنی شما کمترین امنیت شغلی را دارید. کمترین امکانات را دارید. این در حالی است که یکی از مهمترین وظایفی که در هر کشور به ویژه کشورهای پیشرفته وجود دارد، همین شغل خبرنگاری است. در دنیا خبرنگاری به عنوان یکی از مهمترین، حساس‌ترین و هیجان‌انگیزترین شغل‌ها محسوب می‌شود و به آن توجه زیادی می‌شود؛ به عنوان مثال همین کشور ترکیه را می‌بینید که چه شرایط خبرنگاری ویژه‌ای دارد.

مدیر مسوول روزنامه سیاست روز درباره روی دیگر سکه موضوع امنیت شغلی خبرنگاران اظهار می‌کند: روی دیگر سکه این است که ما خبرنگار به معنای واقعی کم داریم. ما مشکل زیرساختی داریم؛ معمولاً یک خبرنگار چون شرایط معاشش تامین نمی‌شود در این شغل نمی‌ماند و هیچ ثباتی ندارد و چون در این حوزه ثبات ندارد، شما کمتر خبرنگاری را می‌بینید که کارشناس حرفه‌ای شود.

پیرعلی در همین زمینه می‌گوید: من مدت‌ها مدیر روابط عمومی وزارت نیرو بودم. معمولاً درخصوص سوالاتی که خبرنگاران از وزیر می‌کردند، غصه‌ام می‌گرفت؛ اینکه چرا سوالات اینقدر سطحی است. در صورتی که می‌دانستم چه سوالات کلیدی می‌توانستند بپرسد که وزیر را تکان بدهد. بعد دیدم خبرنگارها مدام جابجا می‌شوند و چون به لحاظ کارشناسی خیلی ضعیف بودند متاسفانه آنجا خیلی سوالات سطحی و کلیشه‌ای پرسیده می‌شد و وزیر قِسِر در می‌رفت. این اتفاق باعث می‌شود، خبرنگار خوب جدی گرفته نشود.

این مسوول رسانه همچنین اظهار می‌کند: از طرفی خود دولت و متولیان امر و حاکمیت، زمینه‌ای را فراهم کنند که خبرنگار از همه جهت برایش اطمینان خاطر فراهم شود و کارشناس حرفه‌ای شود تا بیرون از گود، یک دستگاه اجرایی را رصد و کارش را دنبال کند تا بتواند نقش، مأموریت و وظیفه اصلی‌اش به عنوان نماینده افکار عمومی را پیدا کند.

او درباره امنیت شغلی خبرنگاران رسانه در روزنامه سیاست روز چنین می‌گوید: با توجه به شرایطی هم که وجود دارد تاکنون هیچ خبرنگاری را در رسانه خودم تعدیل و اخراج نکرده‌ام؛ مگر اینکه خبرنگاری خودش جای دیگری را برای کار خبر پیدا کند و برود. این نوع رفتار باعث شده است که برکت کار ما بالا برود. ما هیچ حقوق عقب‌افتاده‌ای نداشتیم و هیچ کسی را هم اخراج نکردیم.

جایگاه خبرنگار چگونه تثبیت می‌شود؟

علیرضا بختیاری، مدیر مسوول «دنیای اقتصاد» نیز درباره لزوم ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگاران در رسانه‌ها، با اعتقاد بر اینکه باید رسانه را به عنوان یک صنعت در نظر گرفت، می‌گوید: این بحث یک بحث مفصل و ریشه‌ای است؛ ما باید رسانه را به عنوان یک صنعت در نظر بگیریم صنعت هم ملزومات و اقتضاعات خاص خود را دارد این که وضعیت اقتصادی کشور بر چه مبنایی باشد.

وی ادامه می‌دهد: این که وضعیت اقتصادی کشور بر چه مبنایی باشد نقش دولت و بخش خصوصی چقدر باشد اینها همه عواملی است که بر این وضعیت موثر هستند؛ اصولاً در کشوری مثل ایران که سهم دولت قریب به ۸۰ درصد اقتصاد کشور است قطعا رسانه‌های بخش خصوصی با مشکل جدی مواجه می‌شوند. اگر بنا باشد جامعه به سمت خصوصی شدن حرکت کند، اگر یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم که به این صنعت پرداخت می شود، کاهش پیدا کند، تقریباً همه رسانه‌ها اعم از دولتی و حکومتی دچار مشکل می‌شوند؛ البته در کشور ما به دلیل همین ساختار حمایتی که از صنعت مطبوعات وجود دارد و به دلیل همان نگاه حمایتی که دولت از ابتدا تا کنون داشته است، تنوع و تعداد مطبوعات بسیار بالاست؛ هر چه جلوتر می‌رویم و میزان این یارانه کاهش پیدا می‌کند قطعاً رسانه‌هایی باقی می‌مانند که امکان تولید محتوای درست داشته باشد.

مدیرمسوول روزنامه دنیای اقتصاد با اعتقاد بر اینکه رسانه‌های ما و خبرنگاران باید به سمت حرفه‌ای شدن بروند، در عین حال می‌گوید، شاید در کوتاه مدت دچار آسیب‌هایی بشویم اما در دراز مدت رسانه‌ها به یک ثبات خوبی خواهند رسید؛ این صنعت در اشکال مختلف یک صنعت پایدار خواهد بود. حال ممکن است شکل و قالب رسانه تغییر کند نوع رسانه عوض شود اما فکر نمی‌کنم در دراز مدت مشکل جدی در بحث کار خبری ایجاد شود. با این روالی که الان وجود دارد و ما می‌بینیم که اختصاص یارانه‌ی دولت به این صنعت روزبه‌روز رو به کاهش است، طبیعی است که تعدادی از رسانه‌ها به هر حال دچار مشکل شوند، خبرنگاران دچار مشکل شوند و چنین آسیبی ببینند.

بختیاری درباره پایدار بودن امنیت شغلی خبرنگاران می‌گوید، «این امکان می‌طلبد که هم رسانه‌ها به سمت حرفه‌ای شدن حرکت کنند و هم یارانه‌های دولتی و حکومتی هدفمند و درست به کار خبری اختصاص پیدا کند. در چنین شرایط شغل خبرنگاری کمتر دچار آسیب می‌شود، رسانه‌ها هم پایدارتر خواهند بود و از طرفی هم تولید محتوای خوبی در رسانه‌ها شکل می‌گیرد و رسانه‌ها کیفی‌تر می‌شوند.

مدیرمسوول روزنامه دنیای اقتصاد در پایان تاکید می‌کند: هرچه رسانه‌ها به طرف حرفه‌ای شدن بیشتر حرکت کنند، ناخودآگاه به تبع آن خبرنگار هم پایدارتر و محکم‌تر می‌شود. جایگاه کار خبری بستگی به جایگاه رسانه دارد. اگر رسانه‌ها در کشور تقویت شوند و صنعت رسانه تقویت شود، جایگاه خبرنگاران هم تقویت می شود و خود به خود رسانه بدون خبرنگار مفهومی پیدا نخواهد کرد. بنابراین برای روشن شدن این موضوع، باید نوع نگاه دولت و حمایت‌هایی که دولت‌ها از این صنعت دارند، جهت‌گیری درستی داشته باشد که رسانه‌های پایدار و کیفی و قوی‌تری شکل بگیرند که خود به خود جایگاه خبرنگاران تثبیت می‌شود.

از دل تهدید فرصت پیدا کنیم

اسماعیل رمضانی، مدیرمسوول روزنامه «شهروند» درباره ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگاران آن هم در شرایطی که روزنامه‌ها با بحران کاغذ دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌گوید: ما در این شرایط برنامه‌ای برای تعطیل شدن نداریم و تاکنون هم مانده‌ایم. در حد امکان و مقدوراتی که وجود دارد، پشتیبانی می‌شویم که روزنامه بتواند به حیات خودش ادامه دهد، منتها بعضی موارد گاهی در اختیار ما نیست؛ به عنوان مثال الان مشکل کاغذ مقداری حل شده است اما اگر روزی این مشکلات ادامه پیدا کند و کاغذ برای انتشار وجود نداشته باشد علی‌القاعده ما دچار مشکل خواهیم شد. برای اینکه که ادامه حیات روزنامه کاغذی به خطر می‌افتد به همین دلیل هم ما از ابتدای امسال بنا داشتیم شهروند آنلاین را راه‌اندازی کنیم و فکر می‌کنم از هفته آینده به مناسبت همین روز خبرنگار نسخه آزمایشی آن رونمایی بشود و این اتفاق خواهد افتاد تا زمانی که اگر احیاناً مشکلاتی برای ادامه حیات روزنامه کاغذی داشتیم حداقل بتوانیم در فضای آنلاین کار را ادامه بدهیم.

رمضانی در ادامه با بیان اینکه به عنوان مدیرمسوول تلاش کرده است امنیت شغلی برای خبرنگاران فراهم شود، یادآور می‌شود: ما تلاش کرده ایم این اتفاق نیفتد و علی‌رغم همه افزایش قیمت ها افزایش هزینه ها و اجرای همه هزینه های یک مجموعه رسانه ای باز هم تلاش کردیم چیزی کم گذاشته نشود و کار ادامه پیدا کند ولی اینکه بعضی چیزهای غیر مترقبه پیش بیاید قاعدتاً از دست ما و بقیه آدم ها خارج است ممکن است که یک روزی اتفاق ناگواری بیفتد و در تامین هزینه‌ها دچار مشکل شویم و روزنامه مان تواند به حیات خود ادامه دهد این احتمال وجود دارد که با توجه به شرایط اقتصادی و اوضاع مطبوعات این احتمال هر زمانی می تواند بیفتد اطمینان قلبی نمیتوان داد اما تلاش در جهت اینکه جلوی این احتمال گرفته شود واقعاً وجود داشته است.

مدیر مسئول روزنامه شهروند در بخش پایانی بحث حمایت از حقوق خبرنگاران و ایجاد امنیت شغلی برای آنها اظهار می کند: یک بخشی از این ماجرا را فرصتی برای پوست اندازی در حوزه رسانه می دانم حتی اگر بحث مالی و مادی هم نبود شرایط اقتصادی هم اینگونه نبود شاید این روند تغییرات در رسانه ها به همین شکل باقی می ماند شاید این وضعیت بد اقتصادی این فشار را به ما بیاورد که کمی رسانه‌های مان تغییر کنند آن هم متناسب با فضای فعلی و شاید از دل این تهدید هم بشود فرصت پیدا کرد.

مشکل امنیت شغلی فقط دغدغه خبرنگاران نیست

حسین عبداللهی، مدیرمسوول و صاحب امتیاز روزنامه «آرمان ملی» که به تازگی با مشکل تعطیلی روزنامه آرمان امروز مواجه بوده است، درباره‌ی لزوم ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگاران و تلاش برای جلوگیری از تعطیلی رسانه‌اش، می‌گوید: وضعیت اقتصادی کشور بر همه قشرها و صنوف تاثیر می‌گذارد اما در این بین به هر حال قشر خبرنگاران که در خط مقدم انعکاس مشکلات دیگران هستند، خودشان هم دچار این مشکل امنیت شغلی می‌شوند. آن چیزی که مهم است این است که در حال حاضر وضعیت رسانه‌های مکتوب کشور وضعیت خوبی نیست؛ در حالی که اگر قرار باشد روزنامه‌نگار و روزنامه‌ها بمانند، مشکلاتی که در صنف خودشان وجود دارد باید کاهش پیدا کند و ابتدا خودشان امنیت شغلی داشته باشند تا بتوانند مطالبه‌گر مشکلات دیگر اصناف جامعه و مردم باشند.

او ادامه می‌دهد: درست است که فضای مجازی سرعت انتقال پیام را بالا برده است اما باعث بینش عمیق و درک درست جامعه نمی‌شود و این رسانه‌های مکتوب هستند که اهمیت دارند؛ چرا که قلمی که در رسانه‌های مکتوب و مطبوعات زده می‌شود با تفکر و مسئولیت‌پذیری است و این مسئولیت‌پذیری و تفکر در رسانه‌های مکتوب بسیار بالاست.

مدیر مسوول روزنامه آرمان ملی در ادامه با اعتقاد بر اینکه این برداشت غلطی است که رسانه‌های کاغذی کارکرد خودشان را از دست داده‌اند، می‌گوید: رسانه‌های کاغذی کماکان اثرگذاری دارند و خط مقدم آگاهی‌بخشی هستند. زمانی که بحث معیشت و امنیت شغلی مطرح می‌شود اگر مسوولان یا دولت به دنبال نقش مهم اطلاع‌رسانی هستند در تریبون‌های مختلف مدام از نقش رسانه ها در توسعه و ترغیب و تشویق افکار عمومی به مشارکت در انتخابات مشارکت و کمک به همنوعان مطرح می شود همه کارکرد رسانه است و نمی توان آن را نادیده گرفت اما بخشی از مشکل مربوط به مسائل اقتصادی است. متاسفانه یکی از آسیب‌های رسانه ها و حرفه ای نبودن رسانه ها به مدیران رسانه ها و صاحبان امتیاز رسانه‌های مکتوب بر می گردد که آمار بالایی از آن ها ماهیت حرفه ای ندارند. شاید گفته شود مگر مدیر یک رسانه باید خبرنگار باشد و یا یک صاحب امتیاز یک رسانه باید روزنامه‌نگار باشد من می‌گویم بله به خاطر اینکه وقتی شما حتی مجوز یک نانوایی را بخواهید بگیرید صنف اتحادیه نانوایان اگر شما را به عنوان یک فرد شناخته شده در آن حرفه نبینند به شما پروانه نانوایی نمی‌دهند یعنی شما ابتدا باید پخت نان را بدانی و مرحله نهایی را بلد باشی و این فرایند را طی کرده باشی. آنچه که باعث شده رسانه های ما الان نتوانند روزنامه‌نگاران باکیفیت تربیت کنند هرچند به لحاظ آماری مدرک در دست جوانان در رشته ارتباطات زیاد است اما به لحاظ کار عملی و کاری که باید در عمل انجام شود فاصله داریم علت آن این است که ما باید به عنوان مدیران رسانه ها شناخت دقیقی از رسانه داشته باشیم که نداریم بنابراین یک طرف مسئله، مشکلات معیشت است، مشکلات امنیت شغلی است که از طریق وزارت ارشاد قابل پیگیری و مرتفع است اما آنچه که باعث شده امنیت شغلی برای خبرنگاران وجود نداشته باشد، مواردی است که تحت تاثیر کل جامعه است یعنی وقتی مشکلات اقتصادی حادث می‌شود کل جامعه را در بر می گیرد.

وی با اعتقاد بر اینکه مشکل امنیت شغلی فقط دغدغه خبرنگاران نیست، مطرح می کند: اما خبرنگاران دیوار کوتاهی دارند و هر کسی که قرار است که به نان و نوایی برسد به خودش اجازه می دهد وارد این حریم مقدس بشود از این حریم برای رسیدن به قدرت استفاده کند ما باید تکلیف ما با روشن کنید که آیا کار کرد ما کار کرده حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است یا کارکرد منفعت طلبانه.

چراغ را روشن نگه می داریم

مهدی رحمانیان، مدیرمسوول روزنامه «شرق» درباره ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگاران آن هم در شرایط بحرانی می‌گوید: تعطیل نشدن روزنامه از زوایای مختلفی برایم مهم است؛ یکی از این زوایا بحث آسیب شغلی همکاران است و اینکه بیکار نشوند؛ البته علت‌های مهم‌تری هم وجود دارد و آن اینکه زمانی که هر رسانه‌ای تعطیل شود، با انقطاع تجربه مواجه می‌شود. این انقطاع تجربه را نباید دست‌کم گرفت. آسیب این مساله برای خود خبرنگاران بیشتر است. ممکن است آسیب مالی هم بزند اما این تعطیلات و جابجایی‌های مداوم برای خبرنگاران باعث می‌شود که انباشت تجربه صورت نگیرد نه برای آن رسانه نه برای خود خبرنگار؛ بنابراین تداوم و بقا دو اصل بسیار مهم هستند. به شدت برایم اهمیت دارد که از رسانه‌ام مراقبت کنم و حداقل از ناحیه ما گافی داده نشود که توقیف شویم.

مدیرمسوول روزنامه «شرق» ادامه می‌دهد: ما برای بحث کاغذ مدتی در مضیقه بودیم و تصمیم گرفتیم حتی شده چهار صفحه روزنامه در یاوریم ولی این کار را انجام دهیم که متوقف نشویم آن هم به دلیل مسائل مهم‌تری از جمله مسئله امنیت ملی که اگر روزنامه‌مان را تعطیل کنیم نشان از این است که سیاست ترامپ در قبال ایران اثر گذاشته است. بالاخره چراغ را روشن نگه می‌داریم و خبرنگاران حول این چراغ هستند و امیدواریم از این شرایط عبور کنیم چون جهان چرخ و فلک است و می‌چرخد.

رحمانیان در پایان با اعتقاد بر اینکه امنیت شغلی خبرنگار و غیرخبرنگار ندارد، می‌گوید: یک انسان هم نیاز به امنیت دارد و هم نیاز به احساس امنیت؛ یکی در کارخانه کار می‌کند و دیگری در روزنامه. به هر حال همه به دنبال این هستند که شغلشان پایدار باشد و تداوم داشته باشند. خبرنگار هم می‌خواهد دغدغه‌ای نداشته باشد.

/ایسنا