اردوغان چه امتیازی می‌خواهد تا دست از سر بن سلمان بردارد؟
گزارش «آتلانتیک» از روند پرونده خاشقجی؛
تدبیرشرق/کریشنادف کالامور در آتلانتیک نوشت: روز سه شنبه مقامات سعودی اعلام کردند یازده نفر را به اتهام دست داشتن در قتل خاشقجی بازداشت کرده اند که پنج نفراز آن‌ها مشارکت مستقیم در قتل داشته اند. پاسخ ترکیه: این کافی نیست. قتل جمال خاشقجی باعث شده دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان که از آن ناراضی است، نقش یک مدافع حقوق بشر و آزادی مطبوعات را ایفا کند؛ بنابراین ترکیه توقع دارد از این پرونده چه چیزی به دست بیاورد؟ دو هدف اصلی وجود دارد: تخریب موقعیت ولیعهد عربستان محمد بن سلمان و پایان دادن به محاصره اقتصادی قطر.
در ادامه این تحلیل آمده است: از لحظه ناپدید شدن خاشقجی در ماه گذشته، اردوغان راهبردی ماهرانه را در پیش گرفته است: تلاش برای توجه اتهام به ولیعهد عربستان، حفظ احترام به شخص پادشاه سلمان و تجدید روابط با ترامپ به واسطه آزاد ساختن کشیش آمریکایی. بیانیه‌ای که دادستان کل عربستان منتشر کرد می‌تواند از فشار اردوغان بر ولیعهد بکاهد. طبق نسخه‌ای از گزارش وقایع که سعودی‌ها منتشر کرده اند، یک تیم پانزده نفره با ماموریت بازگرداندن خاشقجی به ریاض به کنسولگری این کشور در استانبول اعزام شدند. اما به گفته دادستان سعودی، مقاومت خاشقجی موجب مرگ و قطعه قطعه شدن جسدش شد. او مدعی شد مقامات ارشد سعودی چنین دستوری صادر نکرده بودند. این داستان تفاوت اساسی با ادعا‌های پیشین حکومت عربستان دارد که قتل را کاملا تصادفی دانسته بود. همچنین با داستان دولت ترکیه که این قتل را از پیش برنامه ریزی شده نشان می‌دهد، اصلا همخوانی ندارد.
وزیر امورخارجه ترکیه چاووش اوغلو، سه شنبه پس از انتشار بیانیه دادستانی عربستان گفت: “ما این اقدام را گامی مثبت می‌دانیم اما ناکافی”. این موضع موجب غافلگیری نیست، اما دوگانگی ترکیه در برخورد با آزادی مطبوعات و حقوق بشر را نشان می‌دهد. این هفته دادگاهی در ترکیه اتهام نشر افکار تروریستی توسط آیلا آلبایراک، گزارشگر سابق وال استریت ژورنال را رد کرد. تاکنون ده‌ها روزنامه نگار توسط دولت ترکیه بازداشت شده اند.
دولت ترکیه تحت ریاست اردوغان به سرکوب مخالفان و نقض آزادی مطبوعات روی آورده است. اما در قضیه خاشقجی دولت ترکیه به نماینده عدالتخواهی تبدیل شده که پیشتر غرب در چنین مواردی ایفاگر این نقش می‌شد، اما اکنون در کنار ولیعهد سعودی قرار گرفته است. در فاصله کوتاهی پس از صدور بیانیه دادستانی عربستان، آمریکا تحریم‌هایی علیه ۱۷ تبعه سعودی مرتبط با این قتل وضع کرد. سخنگوی وزارت امورخارجه فرانسه این اقدام عربستان را “گامی در مسیر درست دانست”. به نظر می‌رسد متعاقب صدور بیانیه دادستانی در سه شنبه، تلاش اردوغان برای فشار بر ولیعهد با شکست مواجه شده است. سونر کاگاپتای، کارشناس ترکیه در موسسه سیاست جدید شرق در واشنگتن می‌گوید: “معتقدم اردوغان در هدف تخریب موقعیت بن سلمان زیاده روی کرده است”. .
اما رییس جمهوری ترکیه هنوز کارت‌های دیگری برای بازی در اختیار دارد؛ متحدان غربی عربستان سعودی علاقه زیادی به پایان دادن به قضیه قتل خاشقجی و رفع اتهام از ولیعهد دارند، به این منظور حاضر خواهند بود مشوق‌هایی برای ترکیه درنظر بگیرند تا انگشت اتهام را از ولیعهد دور کند. (ترکیه پیشتر خواهان رسیدگی بین المللی به این پرونده شده بود).
همچنین آنکارا می‌تواند امتیازات بزرگی از کشور‌های عرب بگیرد. اردوغان که تلاش دارد خود را رهبر جهان اسلام نشان دهد، هدف دیگری را نیز تعقیب می‌کند: اتحاد جهان اسلام. کاتاپگای که نویسنده کتاب “سلطان جدید:اردوغان و بحران ترکیه مدرن” نیز هست در این باره می‌گوید: “اگر اردوغان به این خواسته اش برسد، دست از سر ولیعهد خواهد برداشت”.
یکی از مسیر‌های رسیدن به چنین اتحادی، پایان دادن به محاصره قطر از طرف سعودی هاست. ترکیه و ایران در طول یک سال گذشته پس از تحریم‌هایی که عربستان و متحدان عربش عمدتا به خاطر حمایت از برخی گروه‌های اسلامگرا علیه قطر وضع کردند، از قطر حمایت کرده اند. بسیاری از این گروه‌های اسلامگرا به حزب اخوان المسلمین متصل هستند که اکثر حکومت‌های عربی آن را تروریست می‌دانند، اما اردوغان با نگاهی که به اسلام سیاسی دارد، از آن حمایت می‌کند. قطر که یکی از حامیان مالی ترکیه تلقی می‌شود از این گروه‌های اسلامگرا به خاطر واقعیت‌های سیاسی در منطقه حمایت می‌کند.
موضع گیری وزیر امور خارجه ترکیه چاووش اوغلو که رویکرد دادستانی عربستان را “مثبت، اما ناکافی” دانسته است، راه سازش با عربستان را باز می‌گذارد. راهی که به محاصره قطر خاتمه می‌دهد و کشور‌های عرب را متقاعد می‌کند که ترکیه به حمایت خود از گروه‌هایی مانند اخوان المسلمین ادامه خواهد داد. چنین توافقی به تقویت جایگاه اردوغان در منطقه منجر می‌شود. برای کشوری که با بحران اقتصادی درگیر است و تا همین اواخر تحت فشار متحدان اصلی خود بود، این دستاورد کمی نیست.
