عکس‌نوشت| نقشه‌ماهواه‌ای می‌گوید؛ رضاشاه محتمل‌ترین گزینه!

محمدحسین نجاتی: دیروز به معنای دقیق کلمه؛ «درز کردن یک خبر» بخش زیادی از رسانه‌ها و افکار عمومی را به خود مشغول کرد. پیدا شدن یک جسد مومیایی شده، درست در همان جایی که شاه اول پهلوی در آنجا دفن شده بود و درست در همان جایی که صادق خلخالی چند ماه پس از انقلاب اسلامی در ایران، آنجا را تخریب کرد. از همان ساعات نخست تایید و تکذیب‌ها شروع شد. برخی عنوان کردند اصلا پیکر رضا شاه در ایران نیست. برخی دیگر گفتند او مومیایی نشده و برخی دیگر هم گفتند چون آنجا قبرستان بوده، ممکن است مربوط به اشخاص دیگری باشد.

اما همه این گمانه‌زنی‌ها ادامه داشت تا اینکه ۴ واقعیت مهم درباره این ماجرا اثبات شد.

۱. در منطقه‌ای که جسد مومیایی شده پیدا شده اصلا، قبرستانی نبود و شواهد نشان می‌دهد فقط مقبره رضاشاه آنجا قرار داشته. اینجا بخوانید.
۲. جسد رضا شاه مومیایی و به ایران منتقل شده بود
۳. با یک بررسی خیلی ساده می‌توان تشخیص داد که این جسد مومیایی شده مربوط به پهلوی اول است یا نه!

اما کسی تا امروز از جسد مومیایی شده خبری ندارد. به طوریکه، گفته می‌شود پس از خروج مومیایی از محفظه بتنی، آن را در یک محفظه فلزی قرار داده و در همان محدوده حرم حضرت عبدالعظیم مجددا دفن کرده‌اند. اما دیروز خلیل‌آبادی، رئیس کمیسیون میراث فرهنگی شورای شهر، گفته بود مومیایی کشف‌شده در همان محل دفن شده ولی برخی دیگر از منابع، خبر از انتقال مومیایی به بیرون از حرم داده بودند.

اما بررسی نقشه هوایی حرم حضرت عبدالعظیم نشان می‌دهد، عملیات عمرانی درست در همان جایی که مقبره تخریب‌شده رضا شاه بود، انجام شده است. حتی این فرضیه هم که گفته می‌شود آنجا قبرهای دیگری بود و ممکن است برای شخص دیگری هم باشد نیز بسیار ضعیف است. چرا که، طبق شهادت تاریخ، در اطراف مقبره رضا شاه قبرستانی وجود ندارد و هرچه هست در باغ‌طوطی یکی از قدیمی ترین قبرستان‌های جوار حرم خاک شده‌اند.

به نقشه زیر توجه کنید. محل فعالیت عمرانی همان جایی است که مقبره رضا شاه بوده و دقیقا در موازات خیابان آرامگاه سابق در شهرری است.

برای مشاهده در ابعاد بزرگتر، روی تصویر کلیک یا اینجا کنید

تصویر زیر مربوط به نقشه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی‌ست،‌ برخی از جمله عبدالله شهبازی معتقدند به دلیل نزدیکی مقبره رضا شاه با باغ‌طوطی، جسد مومیایی شده مربوط به شخص دیگری است.

در نقشه زیر محل قبرستان «باغ طوطی»‌ با رنگ سفید و محل سابق مقبره رضا شاه با رنگ خاکستری (حوزه علمیه) مشخص است. 

خبر از کجا درز کرد؟

با وجود آنکه از اوایل صبح روز گذشته، خبرگزاری و رسانه‌های مجازی روی کشف جسد مومیایی مانور می‌دادند اما «روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم، خبر کشف جسدی مومیایی را در این آستانه در شهرری که آن را به رضاشاه پهلوی نسبت می‌دهند، یک شایعه می‌داند».
مصطفی آجرلو، مدیر کل روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در این زمینه عنوان کرده است: این منطقه در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم، قبلا قبرستان بوده است؛ بنابراین کشف جسد در این منطقه و در طرح توسعه آستانه طبیعی است.
او در ادامه با بیان اینکه در طرح در دست انجام، هیچ حفاری انجام نشده است، تأکید می‌کند: فقط با توجه به اجرائی‌شدن طرح توسعه، بخش‌هایی از زمین کنده شده‌اند، بنابراین در این شرایط و در چنین پروژه‌هایی معمولا پیش می‌آید که با بقایای اجساد مواجه شویم. جسد کشف‌شده نیز باقی مانده از یک جسد طبیعی است، هیچ جسد مومیایی در این منطقه به دست نیامده است؛ حتی چهره آن قابل تشخیص نبوده و شایعه پخش‌شده درباره بقایای این جسد صرفا ساخته‌شده فضای مجازی است.
سخنان آجرلو کشف جسد را تأیید می‌کند. تکذیب او تنها درباره مومیایی‌بودن این جسد است و به هر ترتیب نشان می‌دهد در جریان توسعه این صحن مطهر، جسدی کشف شده است که روابط‌عمومی آستان می‌خواهد مهم‌بودن آن را نقض کند. حتی در اخبار منتشر شده به‌نقل از یکی از اعضای روابط‌عمومی آستان حضرت عبدالعظیم، اعلام شده است که از-یکشنبه، دوم اردیبهشت- حفاری‌ها متوقف شده و ما نمی‌دانیم دقیقا از کدام بخش مثلا شورای تأمین، امنیت ملی، اطلاعات یا بسیج افرادی در آن محل حاضر شده‌اند و عملیات را متوقف کرده‌اند.

واکنش میراث فرهنگی
محمدرضا نعمتی، مدیر اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران نیز با اظهار بی‌اطلاعی از جسد مومیایی کشفی، می‌گوید: اگر چنین اتفاقی بیفتد، قطعا باید نخست میراث فرهنگی استان تهران را در جریان بگذارند تا از این طریق تیم کاوش و مطالعه برای بررسی محوطه وارد عمل شود. درصورتی‌که جسد را متعلق به رضاخان بدانیم، جسد کشف‌شده قطعا باید مومیایی باشد، چراکه رضاشاه، سال ۱۳۲۴ در تبعید در ژوهانسبورگ از دنیا رفت و به شهادت تاریخ جنازه مومیایی‌شده او چهار سال بعد، به ایران آورده شده. جنازه رضاشاه را در مقبره بزرگی در شهرری دفن کردند. بعد از تخریب، جنازه رضاشاه پیدا نشد و شایع شد که محمدرضا، جنازه پدر را مخفیانه در هنگام خروج از ایران (دی‌ماه ۱۳۵۷) با خود برده است.

تصویر زیر موقعیت مقبره رضا شاه در دهه ۵۰ را نشان می‌دهد

نهاد‌های رسمی: نمی‌دانیم

هنوز هیچ نهاد رسمی وارد کار نشده‌اند. حتی مسعود قادی پاشا رییس سازمان پزشکی قانونی تهران هم درباره خبر کشف جسد مومیایی در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) گفت:هنوز هیچ جسدی تحت عنوان مومیایی به پزشکی قانونی استان تهران برای شناسایی تحویل داده نشده است.
مهدی حجت، رئیس ایکوموس ایران، درحالی‌که کشف یک جسد مومیایی در شهرری را تکذیب نمی‌کند، در گفت‌وگو با چمدان درباره کشف جسد مومیایی در شهر ری و احتمال تعلق آن به جنازه رضاشاه گفت: به‌محض اینکه یک متخصص باستان‌شناس جنازه را ببیند، می‌تواند عمر جنازه را تشخیص دهد.
درصورتی‌که حدود ۶۰ تا ۷۰ سال قدمت داشته باشد، احتمال اینکه متعلق به رضاشاه باشد وجود دارد و به تحقیقات بیشتر باستان‌شناسی و تاریخی نیاز دارد. اگر هم قدیمی‌تر باشد که باز مانند سایر جنازه‌های کشف‌شده تاریخی مورد پژوهش باستان‌شناسان قرار می‌گیرد. او در پاسخ به این پرسش که آیا مسئولان حرم شاه عبدالعظیم به کارشناسان میراث فرهنگی اجازه تحقیق و کاوش می‌دهند، اظهار کرد: اجازه می‌دهند معنایی ندارد.
اگر یک جسد مومیایی کشف شده وظیفه آنهاست سازمان میراث فرهنگی را مطلع کنند. سازمان هم به پژوهشگاه اطلاع می‌دهد و آنها یک تیم باستان‌شناسی از پژوهشکده باستان‌شناسی برای تحقیقات بیشتر روانه می‌کنند. حتی حق ندارند جنازه را جابه‌جا کنند.

تصویر زیر مربوط به روزی است که این مقبره تخریب شد

قبر پهلوی اول کجاست؟
در کتاب خاطرات آیت‌الله خلخالی، شخصی که روزگاری مقبره منتسب به رضاخان را تخریب می‌کند، ادعای وجود جسد رضاخان در این مکان رد شده است. در بخشی‌هایی از این کتاب آمده است: «اطراف مقبره را گروه مسلح فداییان اسلام در محاصره داشتند و پاسداران هم مواظب اوضاع بودند.
سرانجام، شب فرارسید، ولی ما نتوانستیم مقبره را بخوابانیم، اگرچه خسارت زیادی به آن زدیم و به‌صورت مخروبه درآوردیم. ساعت حدود ۱۰ شب، برای استراحت، محل مقبره را ترک کردم. کمی بعد، جناب آقای حاج‌احمدآقا خمینی، برای دیدن مقبره و در واقع، برای تقویت روحیه این‌جانب به آنجا آمد و افراد مستقر در آن محل را تشویق کرد و با این عمل خود، فهماند که امام با تخریب مقبره، مخالفتی ندارند و این امر، بی‌اندازه موجب تقویت ما شد». در بخش دیگری از این کتاب آمده: «هرچه قبر رضا‌خان را کندند، حتی استخوان‌های او هم به دست نیامد.
بعدا معلوم شد که شاه هنگام فرار، استخوان‌های پدرش را برداشته و با خود به قاهره برده است و حالا هم در یک جای امن، در لس‌آنجلس، نگهداری می‌شود. این استخوان‌ها را در کنار جنازه فرزند اشرف، آقای شفیق، به امانت نگاهداری می‌کنند تا به‌اصطلاح، در یک فرصت مناسب، در ایران، دفن کنند». این کتاب توسط نشر سایه منتشر شده و این مطالب در صفحه‌های‌ ۳۴۲ و ۳۴۷ کتاب منتشر شده است.

دست‌خطی از خلخالی که پس از تخریب مقبره رضا شاه و پیدا نکردن جسد، عنوان کرده بود جنازه از کشور خارج شده است!

۴۲۴۲