شور انتخاباتی و بایدها و نبایدها

آرامش انتخاباتی مستلزم پویایی، تحرک اجتماعی و حس مسئولیت شهروندان جامعه است. شور و نشاط با حفظ چارچوب های نظم اجتماعی و رعایت قانون و پیروی از اخلاقی بخصوص مدارا، لازمه آرامش انتخاباتی است. سکوت و بی تحرکی خود یک عامل نگرانی و تشویش است که برای مشارکت سیاسی، نامطلوب فرض می شود.

حال این استدلال های مختلف و بعضا متناقض بالا را چگونه می توان در کنار هم قرار داد تا تحلیلی روشن و قانع کننده از موضوع این نوشته بدست آید؟

هرگونه جمع شدن افراد و شهروندان برای انجام هدفی مشترک، توام با وجد، نشاط و شور جمعی است. این موضوع را از مراسم رایج در جامعه هم می توان برداشت کرد چه در عروسی ها و چه در عزاداری ها، کنار هم جمع شدن افراد برای برگزاری یک مراسم جشن یا عزا، همراه با شور جمعی است. در واقع این خصلت طبیعی اجتماع افراد و در عین حال عامل لازم و مطلوب آن است.

این خصیصه را حتی در عزاداری های دینی همچون عاشورا نیز می توان مشاهده کرد. تجمع افراد برای عزاداری به مناسبت شهادت امام حسین(ع) و یاران او گذشته از تقویت باورهای دینی و یادآوری مولفه های ایثار و شهادت، توام با حس و حالی است که به درستی به « شور حسینی» معروف شده است و علاوه بر وظیفه ادای یک فریضه مذهبی اهرم بسیار قوی برای استحکام اجتماعی نیز محسوب می شود. عزاداری شهروندان در کنار هم و برای مقصد واحد، احساس رضایت ناشی از مسیولیت متقابل را ایجاد می کند.

تجمع افراد و حرکت برای یک امر مشترک هرچند بصورت نشان دادن غم و اندوه و عزا بخاطر واقعه تلخ شهادت یکی از امامان جلوه می کند اما بطور ناخواسته وجد و شوری را برای شرکت کنندگان در مراسم ایجاد می کند که حاصل همین امر مشترک اجتماعی بوده و تناقضی هم با عزا و اندوه ندارد بلکه یک خصلت طبیعی اجتماعی است.

پس شور، طبیعی اجتماع افراد است و انتخابات به عنوان یک حرکت جمعی وسیع برای یک هدف بسیار مهم نیز از این اصل پیروی می کند. مشارکت افراد در تعیین سرنوشت خود به همراه دیگر اعضای جامعه یک رخدادی است که در دوره های تعریف شده اتفاق می افتد. در واقع اجتماعات انتخاباتی انرژی قابل توجهی را در جامعه آزاد می کند که در وهله اول برای نظام سیاسی مطلوب است و می تواند با مدیریت درست این انرژی، ضمن بهره گیری از آن در راستای تقویت مشروعیت سیاسی، ارتقاء دیگر عناصر اجتماعی را نیز پیگیری کند. تخلیه هیجانات و شور و نشاط اجتماعی ناشی از انتخابات از مهمترین شاخص هایی است که نشان می دهد یک نظام سیاسی از چه توانمندی ها و از چه میزان حس اقتدار و امنیت برخوردار است.

از منظر دیگر چنانچه شور و هیجان جمعی به درستی تخلیه نشود امکان انتقال آن به دیگر حوزه ها و لایه های اجتماعی پربیراه نخواهد بود. اما چنین انتقالی بیش از آن که ابعاد مثبت داشته باشد معمولاً وجه تخریب گونه و فراهم کننده نارضایتی های دیگر خواهد بود. چه بسا برخی از پرخاشگری ها و منازعات روزمره افراد ریشه در عدم تخلیه مناسب انرژی ها و هیجانات مختلف و متنوع افراد دارد که خود را در کسوت منازعات نشان می دهد. نکته مهمتر اینکه هر سنخی از اجتماع افراد شور خاص خود را دارد و منطقی تر آن است که هیجان و شور خاص هر جمعی در همان شرایط و فضای متناسب اجتماعی خود تخلیه شود.

همانگونه که اشاره شد مشارکت گسترده در انتخابات عاملی مهم در استحکام سیاسی و تقویت امنیت عمومی تلقی می شود. اگر الزامات امنیت باعث گردد که شور و هیجان انتخاباتی بروز و ظهور نکند در واقع امنیت عامل تقویت کننده خود را محدود کرده و چنین امنیتی با تناقض روبرو است. شور و هیجان انتخاباتی از محرک های مشارکت گسترده است از شاخص های مهم اقتدار نهادهای امنیتی این است که با اعتماد به نفس، میزانی معقول و مورد انتظار جامعه از تخلیه شور و هیجان انتخاباتی را مجاز بدارند. در چنین صورتی است که امنیت به عوامل مقوم خود نیز کمک کرده است.

نکته پایانی این که، از جامعه قانون مدار و منظم هیچگاه انتظار بی نظمی و اخلال متصور نیست. شهروندان آگاه در سایه برنامه ریزی و تجربه زندگی صحیح ساخته می شوند و شهروند آگاه به ندرت دست به کارهایی می زند که مورد تایید عقل نباشد. همکاری نهادها و تشکل های مردمی و فرهنگ سازی و سعه صدر دستگاه های عامل می تواند اجتماعات مشروع افراد را به یک سنت رایج و جاافتاده تبدیل کند. مسئولیت پذیری تشکل های شکل دهنده اجتماعات و قانون محور کردن افراد و رعایت نظم اجتماعی در یک پروسه چند دوره ای انتخابات می تواند الگوهای مناسبی از نحوه برپایی اجتماعات را در جامعه تثبیت نماید.

حمیدرضا خدایی راد- دکترای علوم سیاسی