۱۱مرحله برای مدیریت زلزله‌های‌ویران‌گر؛ قبل‌از لرزش را دریابید
۱۱مرحله برای مدیریت زلزله‌های‌ویران‌گر؛ قبل‌از لرزش را دریابید
فقط بايد حادثه را بخوبی شناخت، آسيب‌پذيری قابل‌كاهش است؛ اين‌كار برای نقاط پرخطر بايد انجام شود
نیو صدر: یک سال از آوار شدن ناگهانی پلاسکو نگذشته بود که این‌بار اتفاقی دیگر در ابعادی بزرگتر و خسارت‌هایی مرگبارتر؛ زمین لرزه‌ای ۷.۳ ریشتری در مرز ایران و عراق منجر به مرگ صدها نفر در استان کرمانشاه شد و صدها نفر جان خود را از دست دادند. این موضوع باعث شد تا برای بار دیگر بحث‌های زیادی درباره سیستم مدیریت بحران ایران و نحوه انجام عملیات امداد و نجات به وجود بیاید.
عملیات امداد و نجات مجموعه اقداماتی است که در یک حادثه با هدف امدادرسانی، رهاسازی و نجات مجروحان و مصدومان گرفتار در صحنه آسیب انجام می‌شود، کارشناسان بر این باورند که اگر قرار باشد چنین عملیاتی با موفقیت انجام شود باید از قبل برای هر شهر برنامه‌ای مشخص وجود داشته باشد.
فریبرز ناطقی الهی استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و نویسنده کتاب‌هایی در زمینه مدیریت بحران یکی از این کارشناسان است. او چند سال پیش درباره چنین شرایطی هشدار داده بود، ناطقی معتقد است هنوز هیچ یک پیشنهادهایش در زمینه مدیریت بحران اجرایی نشده است.
او می گوید: پیش از حادثه باید نحوه خرابي تمامی مستحدثاتي كه در منطقه مورد نظر وجود دارد را در صورت بروز حادثه‌ای مثل زلزله با ان خطر مطرح شناسايي كنيم از جمله، ساختمانها، اب، گاز، برق، پل ها، ساختمانهاي اداري، مراكز مختلف و … درواقع هر ساخته دست بشري در منطقه باید شناسایی شود. توان مديريتي هم كه مشخص است يعني ما در اين منطقه با ان اسيب پذيري محتمل چه توان مديريتي در صورت رخداد حادثه مورد نظر داريم يا مي توانيم داشته باشيم. فقط بايد حادثه را بخوبي شناخت، اسيب پذيري قابل كاهش است كه اين امر و بردن بالاتر توان مديريتي در كاهش ريسک هر دو عملكرد را بهتر مي کنند. اين كار براي نقاط پر خطر كشور بايد و بايد انجام بگيرد، البته قبل از اينكه حوادثی مانند زلزله ۷.۳ ریشتری غرب ایران رخ دهند. تا بتوان برنامه ريزي كرد براي زمان حادثه، چند دفعه بايد اشتباهاتمان را تكرار كنيم و جان و مال مردم و بودجه و توان كشور را هزينه بي تدبيري هاي خود بكنيم؟
این استاد مدیریت بحران، برای مدیریت بحران پس از زلزله طرحی چند مرحله‌ای پیشنهاد کرده است که در جدول زیر می‌بینید. همچنین می‌توانید متن کامل همراه با شماتیک‌ها را اینجا دانلود کنید.
| ردیف | بخش | توضیحات |
| ۱ | تعریف سناریو | برداشـت آماري، طبقه بندی، تهيه نقش‌های مورد نياز، همچنين ايجاد مراکز مختلف مانند مراکـز امـداد و نجـات و مراکـز آتـش‌نشاني وغيره مجموعه فعاليت‌هايي است که باید در این مرحله و پیش از وقوع بحران انجام شود. |
| ۲ | تشخیص اطلاعات | نوع اطلاعات برداشت شده از نقاط مورد نظر در نحوه برنامهريزي، اولويتها و به خصوص در مديريت بحران نقش اساسي دارد. برای مثال اگر هدف اطلاعات آتش‌نشانی‌ها باشد، مکان آتش‌نشان‌ی‌هاو مسائل دیگر در این مرحله در فرمی اراپه می‌شود. |
| ۳ | شیوه انجام | در یک شهر فرضی تعداد ۱۵۰۰۰ ساختمان شامل ساختمان هاي مسکوني، تجاري، بيمارستان و درمانگاه و … وجـود دارد. بـا فرض آنکه نياز است اطلاعات خاصي از هر ساختمان در فرمهاي مربوطه مانند آنچـه در بخـش دوم طراحـي شـده، ثبـت شود به روشي مناسب جهت برداشت و دسته بندي کردن داده ها نياز است، تا به توان در صورت نياز در سـريعترين زمـان ممکن با داشتن اطلاعات هر ساختماني به آنجا مراجعه کرد و يا با دانستن محـل هـر سـاختمان اطلاعـات آن را از ميـان بانک داده ها استخراج کرد. در این مرحله اعلام می‌کنید که پيشنهاد شما براي چگونگي برداشت اطلاعات و شيوه دسته‌بندي کردن آنهـا در بانـک اطلاعـاتي چگونـه اسـت. بـه عبارت ديگر براي شهري با اين وسعت راه عملي چنين کاري را چگونه پيشنهاد مي‌دهيد. |
| ۴ | تهیه نقشه | فرض شود براي تمامی ساختمانهاي شهر اين فرم به ترتيب ذکر شده تهيه شد و در يک بانک اطلاعاتي تدوين شد. اگر تصميم گرفته شود تا آسيبپذيري لرزه‌اي هر ساختمان با يک رنگ خاص مطابق با شرح زير نشان داده شود: ۱ -ساختمانهاي با آسيب پذيري خيلي زياد – رنگ قرمز ۲ -ساختمانهاي با آسيب پذيري زياد – رنگ صورتي ۳ -ساختمانهاي با آسيب پذيري متوسط – رنگ زرد ۴ -ساختمانهاي با آسيب پذيري کم – رنگ نارنجي ۵ -ساختمانهاي با آسيب پذيري خيلي کم – رنگ آبي |
| ۵ | مدیریت | اگر تعداد مراکز عنوان شده در بخش چهارم با توجه به وضعيت آسيبپذيري و وسـعت شـهر کـافي نباید، مراکـز مهـم جديدی در فضاي شهري پيشنهاد شود. (شکل۱) |
| ۶ | مدیریت بحران حین زلزله | در این مرحله براساس نقشه تهیه شده شرایطی را در نظر می‌گیریم که در زمان بحران قرار گرفته باشيد، با توجه به خرابيهاي گوناگون در نقاط شهري در رابطه با موارد زير چگونه تصميم گرفته شود: (شکل۲) ۱ -محل اسکان موقت ۲ -محل مراکز امداد ۳ -موقعيت مراکز سوخترساني ۴ -موقعيت منابع آب مورد نياز۵- محل مراکز پليس ۶ -محل دفن اجساد |
| ۷ | مقایسه مدیریت انجام شده در بخش پنجم وششم | باید اطلاعات موجود در بخش پنجم و ششم در این مرحله با هم مقایسه شوند. |
| ۸ | امداد و نجات | بعد از انجام ۷ مرحله‌ی قبلی تازه در این بخش می‌تواند عملیات امداد و نجات را آغاز کرد، ناطقی الهی این بخش را اینگونه ارزیابی می‌کند: فرض کنيد همه بخشهاي اول تا هفتم به صورت صحيح انجام گرفته باشد و اکنون در شرايط بحران به سر مي‌بريد: ۱ -اگر نقطه A دچار آتشسوزي شده و تنها مراکز آتش نشاني در بخش چهارم در شهر فعال باشند، کدام مرکز و کدام مسير را براي رسيدن به نقطه مذکور انتخاب ميکنيد، آيا اين مسير با توجه به آوارهاي موجود قابل دسترسي است؟ ۲ -اگر مراکز آتشنشاني مورد نياز قبل از بحران بر اساس نقشه آسيبپذيري و تحقيقات انجام شده احـداث شـده باشـد، اکنون کدام مسير را انتخاب ميکنيد؟ ۳ -مقايسه اين دو مسير چه چيزي را به شما نشان ميدهد، آيا انتخاب محل احداث آتشنشاني جديد مناسب بوده است ؟ |
| ۹ | امداد فوری | برای مثال نقشه آسيبپذيري نشان ميدهد منطقه B با رنگ قرمز ساختمانهاي آسيبپذير بالايي که دارد بـسيار بيـشتر از نقاط ديگر دچار حادثه می شود و بنابراين نياز به امداد در اين منطقه فوري است. |
| ۱۰ | امداد در شرایط سخت | اگر در شرايط بحران باشيد و پس از گذشت زماني اندک به شما اطلاع داده شود که ارتباط سمت چپ شـهر بـه دليـل مسدود شدن راه در اثر ريزش آوار و مجاورت با منطقه کوهستاني به طور کامل با سمت راسط شهر قطع شده باشد: با توجه به بخش ششم که محل مراکز مهم را قبلاٌ مشخص کرده و يا احداث کردهايد، اکنون تصميمگيـري خـود را در مورد مراکز مورد نياز جهت احداث سريع با نشان دادن و يادداشت کردن روي نقشه انجام دهيد |
| ۱۱ | امداد در شرایط ویژه | فرض کنيد در شرايط بحران باشيد و اطلاع پيدا کنيد که ارتباط قسمت پايين شهر و بالاي شهر بـه دليلـي ريـزش دو پل بر روي رودخانه وسط شهر قطع شده باشد، آن زمان این اقدامات را می‌توان انجام داد: ۱ -بر اساس آنچه در بخش ششم انجام داده ايد آيا امکان تمامي مراحل امداد و نجات به طور مـستقل در بخـش بـالاي شهر قابل انجام است و آيا نياز به مراکز خاص و جديد ديگري داريد؟ ۲ -اگر نقطه A دچار حريق شده باشد و مرکز آتشنشاني قسمت بالاي شهر نيز به طور کامل هنگام زلزله خراب شـده باشد، براي امداد رساني به اين نقطه چه تصميمي ميگيريد. |
(شکل۱)
(شکل۲)
۴۷۲۳۷
