موزه‌هایی که از نفت بیرون می‌آیند…
چهار سال قبل شرکت نفت تصمیم گرفت با ایجاد دفتر «موزه‌ها و اسناد صنعت نفت»، شناسایی، مرمت، ثبت و نمایش اشیا و تجهیزات بجا مانده از زمان فعالیت شرکت‌های پخش نفت و گاز در سراسر کشور را در دستور کار قرار دهد، بنابراین در نخستین قدم شناسایی بناهای قدیمیِ در اختیار وزارت نفت در دستور کار قرار گرفت و پس از آن با ثبت ملی و مرمت این بناها، ایجاد موزه‌های منطقه‌ای در نقاط مختلف کشور آغاز شد، موزه‌هایی که تجهیزات، اسناد و آثار در اختیار یا مربوط به این حوزه صنعتی را نمایش می‌دهد.
به گزارش تدبیرشرق، بر اساس طرحِ پیش‌روی وزارت نفت، قرار است شهرهایی در خوزستان، آبادان، مسجدسلیمان، سبزوار، تهران و کرمان موزه‌ی «نفت» را اما با مدیریت وزارت نفت در خود جای دهند.
نخست موزه‌ی نفت آبادان با عنوان «بنزینخانه» که نخستین جایگاه سوخت کشور بود به بهره‌برداری رسید، در ادامه در کنار آغاز مرمت و تجهیز موزه‌ی نفت در شهر سبزوار، سومین موزه در دست مرمت و تجهیز این وزارتخانه یعنی «باغ موزه نفت کرمان» نیز در عمارت باقی مانده از دوره زندیه «باغ آقا» قرار است تا دو سه ماه دیگر به بهره‌برداری برسد.
اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران که براساس آئین نامه این مرکز، باید فضاهای تاریخی و قدیمی متعلق به شرکت نفت را به موزه‌هایی مرتبط با این صنعت تبدیل کند، در تلاش است با تیم شرکت ملی پخش نفت استان کرمان خانه «باغ آقا» را به موزه منطقه‌ای نفت شرق کشور تبدیل کند که تا کنون نیز بخش زیادی از مرمت‌های این بنا انجام شده و قرار است تا دهه فجر امسال این موزه باغ افتتاح شود.
او نخست با بیان تاریخچه‌ای از این بنای تاریخی به خبرنگاران می‌گوید: عمارت باغ آقا که قدمت آن به دوره زندیه می‌رسد، ابتدا عمارت والی کرمان بوده، سپس به انگلیسی‌ها رسیده و دفتر کنسولگری انگلیس در مناطق شرق و جنوب ایران بود. مالکیت عمارت باغ آقا اما پس از ملی شدن صنعت نفت به شرکت نفت رسید و اکنون محل اداره شرکت نفت کرمان است. این باغ‌موزه اکنون در حال گذراندن مراحل پایانی مرمت و بازسازی است.
وی عمر فعالیت سازمان پخش نفت را بیش از شرکت ملی نفت می‌داند و ادامه می‌دهد: سازمان ملی پخش نخست کارهای سوخت و دیگر وظایف مربوط به خود را انجام می‌داد و جایگاه آن در باغ ملی کرمان بود، اما بعد از ملی شدن صنعت نفت نخستین تابلو نیز در آن مکان نصب شد،همچنین تا مدتی از این عمارت استفاده‌های مسکونی می‌شد و بعد از آن این بنا، به حال خود رها شد، به اندازه‌ای که در حال تخریب بود، اما خوشبختانه دو سال پیش این ساختمان با تلاش شرکت ملی پخش کرمان و مدیریت موزه‌ها در قالب یک پروژه موزه‌ای تعریف و اکنون این اقدام روی ان در حال انجام است.
مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران با بیان این‌که مرمت این بنا در دو مرحله در دستور کار قرار گرفته است، مرحله اول را مطالعات و مرحله دوم مرمت بنا می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر مرمت‌ها به پایان رسیده و پیمانکار قول داده است پروژه را تا پایان ماه جاری در اختیار شرکت ملی نفت قرار دهد، ما نیز سعی می‌کنیم باغ موزه نفت کرمان را تا دهه فجر افتتاح کنیم.
ایجاد کوچه فرهنگ در ابتدای دروازه دولت
نعمت‌اللهی همچنین با اشاره به ایجاد موزه «کارآفرینان» در آبادان تا یک ماه آینده، از در دست مرمت بودن ساختمان نفت در نبش خیابان انقلاب و دروازه دولت تهران و نبش کوچه فیات خبر می‌دهد و ادامه می‌دهد: موزه نفت تهران نیز در این مکان به زودی ایجاد می‌شود.
او ایجاد موزه عروسک در اواسط کوچه فیات در کنار ساختمان در دست تجهیز موزه نفت تهران را نتیجه همکاری و پیگیری‌های شرکت نفت می‌داند و اضافه می‌کند: موزه عروسک در کنار موزه بنزینخانه دروازه دولت افتتاح شد، و اکنون تلاش می‌کنیم کوچه فیات در این منطقه را به عنوان یک کوچه فرهنگی معرفی کنیم.
به نظر می‌رسد مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران نیز ایده‌ی محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌ها را می‌پسندد، ایده‌ای که «هر روز یک موزه» یا «هر خانه یک موزه» را در خود دارد، به اندازه‌ای که نعمت‌الهی در هر چند دقیقه از صحبت‌های خود، از ایجاد یک موزه جدید در نقاط مختلف کشور خبر می‌دهد.
وی با تاکید بر این که تاکنون یک موزه در سبزوار، دو موزه در آبادان، یک موزه در کرمان و یک موزه در تهران به عنوان موزه‌های منطقه‌ای نفت در دستور کارِ مرمت و تجهیز قرار گرفته‌اند، بیان می‌کند: سال دیگر موزه «حلبی‌سازی و حلب‌پرکُنی» در کرمانشاه نیز به عنوان موزه صنعت نفت غرب کشور و یک موزه در مسجد سلیمان در سال آینده افتتاح می‌شوند.
به گفته مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران، کار طراحی موزه بزرگ علوم و فناوری صنعت نفت تهران نیز سال آینده آغاز می‌شود که از آن به عنوان «موزه مادر نفت» نام برده می‌شود.
او ادامه می‌دهد: همچنین در کنار استادیوم آزادی تهران در زمینی با حدود پنج هکتار مساحت، قصد ایجاد یک موزه بزرگ نفت داریم که اکنون مطالعات اولیه، بررسی‌ها و شناخت آن در دست انجام است، اما کار مشاوران اصلی سال آینده و در صورت تامین منابع مالی آغاز می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به این‌که کارهای اجرایی موزه مشهد نیز با برطرف شدن شرایط نامناسب در ماه آینده آغاز می‌شود، می‌گوید: انبار نفت یا مرکز توزیع سوخت مشهد یک محوطه بزرگ داشت که فقط توانستیم یکی از مخازن را نگه داریم، آن تنها نقطه‌ای است که سوخت‌گیری ریلی و جاده‌ای در آنجا انجام می‌شودف بنابراین قصد داریم از مخازن باقی‌مانده یک گالری ایجاد کنیم.
وی همچنین درباره‌ی فضاهای تاریخی در اختیار این وزارتخانه در مسجد سلیمان می‌گوید: ۴۰ درصد از اقدامات ایجاد پارک موزه «تمبی» به پایان رسیده و قول داده‌اند که امسال کارهای اجرایی آن به پایان برسد. اگه به مشکل بودجه و نیازها برخورد نکنیم اوایل سال آینده موزه بزرگ مسجد سلیمان افتتاح می‌شود.
ثبت ملی ۱۰۴ بنای نفتی و ۲۰ بنای در انتظار ثبت
نعمت‌اللهی تاکید می‌کند: تاکنون ۱۰۴ بنا متعلق به وزارت نفت در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند و در حال حاضر نیز ۲۰ نقطه دیگر در میراث فرهنگی منتظر بررسی و ثبت ملی هستند، این وزارتخانه اجازه نمی‌دهد اماکن و نقشه‌های متعلق به بناهای تاریخی در اختیار وزارت نفت از دست بروند، بلکه همه تلاش خود را برای ثبت ملی آنها انجام می‌دهد.
او پالایشگاه‌ها، تاسیسات انتقال وخطوط لوله و مخابرات و پخش را از مواردی می‌داند که تا کنون در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند و بیان می‌کند: در همه ۱۰۴ نقطه تاریخی صنعت نفت پلاک ثبتی نصب کرده‌ایم و دو گروه در اداره کل موزه‌ها و اسناد صنعت نفت تعریف شده‌اند تا یکی اماکن تاریخی را شناسایی کند و دیگری اقدامات ثبت ملی آنها را انجام دهد.
جمع‌آوری تاریخ شفاهی وزاری نفت
مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران در ادامه به آغاز عملیات جمع‌اوری تاریخ شفاهی صنعت نفت و فرآورده‌های پخش در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید:
در مدیریت موزه‌ها تاریخ شفاهی صنعت که تاریخچه آن از وزرای بعد از انقلاب آغاز می‌شود،اکنون در حال جمع‌اوری خاطرات و صحبت‌های «معین‌فر» و «زنگنه» هستیم، حتی کتاب آقای «معین‌فر» که برای نخستین بار حرف‌هایی در حوزه صنعت مطرح کرده، در قالب تاریخ شفاهی گردآوری شده و به زودی منتشر می‌شود.
نعمت‌اللهی با تاکید بر این که اسکله شماره ۱۰ در آبادان دچار مشکل شده است، می‌گوید:
فاز دو پالایشگاه آبادان نیازمند اسکله است تا عملیات‌های تخلیه، پالایشگاه را انحام دهد، امابا توجه به ایجاد فضای پارک موزه‌ای در ان منطقه و خطرناک بودن این دو فضا در کنار یکدیگر از نظر امنیت گردشگران، باید اسکله ۹ و ۱۰ تخلیه شود که پالایشگاه اکنون در حال جستجو برای یافتن فضایی مناسب است.
او با اشاره به این‌که مدتی پیش قرار بود جایگاه سوخت کشتی‌ها در انتهای اسکله در مزایده به بخش خصوصی فروخته شود،
اما موفق با جلوگیری از برگزاری این مزایده شدند، می‌افزاید: سعی می‌شود در سال آینده چند فاز آماده در اسکله به بهره‌برداری برسد.
ایجاد باغ‌موزه دفاع مقدس در آبادان توسط شرکت نفت
مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران در آبادان با اشاره به وجود یک زمین ۳۱۰ هزار متری در کنار اروند در اختیار یکی از ارگان‌های نظامی که قصد ایجاد موزه دفاع مقدس از ده سال آینده تا امروز را داشته اما تاکنون آن را عملی نکرده است، می‌گوید: قرار شد این محوطه در اختیار شرکت ملی پخش قرار گیرد تا بتوانیم آن را به پارک موزه دفاع مقدس صنعت نفت و مدیریت نفت در آوریم.
وی با تاکید بر این که درحال حاضر مردم آبادان به رودخانه اروند دسترسی ندارند، چون همه منطقه شهری ساحل اروند در اختیار ارگان‌های مختلف مانند کشتیرانی، نفت و شیلات است، بیان می‌کند: دراین شرایط مردم اروند را نمی‌بینند، اما ابا در اختیار گرفتن آن زمین ۳۱۰ هزار متری، می‌توانیم این اتفاق را عملی کنیم چون با ایجاد موزه بخشی از اسکله گرفته شده و یک منطقه باز و بزرگ برای حضور مردم فراهم می‌شود.
نقش میراث فرهنگی در حد حمایت معنوی است
نعمت‌اللهی نقش میراث فرهنگی را دراین پروژه‌ها در حد نظارت می‌داند و می‌گوید: چند نفر از اعضای سازمان میراث فرهنگی مانند محمدرضا کارگر، مدیر اداره کل موزه‌ها و سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی در کمیته اجرایی حضور دارند، همچنین ارتباط مناسبی با فرهاد نظری، مدیر اداره کل ثبت و خسرونشان، مدیر اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و مدیریت میراث فرهنگی کرمان داریم، اما این که بگوییم برای‌مان کاری انجام می‌دهند این اتفاق نمی‌افتد.
او میزان استفاده از میراث فرهنگی در ثبت و مرمت این بناها را بیشتر شامل حمایت‌های معنوی می‌داند و اضافه می‌کند: حتی در فرآیند ثبت نیز همه کارها را اداره موزه‌ها و اسناد صنعت نفت انجام می‌دهد.
مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران تاکید می‌کند: براین اساس تاکنون ۲۰۰ نقطه تاریخی شناسایی شده و در حال عملیات ثبت آنها هستیم. در حال حاضر نیز کتابچه از اماکن قدیمی ثبت شده شرکت نفت در دست انتشار داریم.
برخی دستگاه‌ها کارشکنی می‌کنند
نعمت‌الهی در پاسخ به سوال ایسنا درباره مشکلات سد راه مرمت و تبدیل بناهای تاریخی در اختیار این وزارتخانه به موزه، توضیح می‌دهد: در برخی از مناطق به دلیل ورود برخی سازمان‌ها و ارگان‌ها که روی این اماکن دست گذاشته‌اند، دچار مساله هستیم، متاسفانه برخی از این بناها در حال نابودی هستند. تعدادی از ساختمان‌های وزارت نفت در آبادان توسط ارگان‌های مختلف گرفته شده و ما هنوز نتوانسته‌ایم آنها را پس بگیریم.
او رادیو نفت آبادان که در حال تخریب است را نمونه‌ای از این پروژه‌ها می‌داند و می‌گوید: حکم تخلیه از قوه قضاییه گرفته‌ایم اما صداوسیما آن را تحویل نمی‌دهد. آنها حتی هیچ استفاده‌ای از این فضا نمی‌کنند. قدری شرایط اجتماعی سیاسی در آبادان خاص است، با این وجود در حال تلاش برای باز پس گیری رادیو نفت آبادان هستیم. از سوی دیگر در استان‌ها گاهی اوقات ورود نهادهایی مانند فرماندهی، استانداری و ارتش وجود دارد، اما تلاش می‌کنیم سرعت‌مان در مرمت و ثبت این آثار داشته باشیم.
مهمترین وظیفه ایجاد موزه نیست، نگهداری بناست
مدیر موزه‌ها و اسناد صنعت نفت ایران همچنین در پاسخ به پرسشی درباره‌ی لزوم تبدیل همه فضاهای این وزارتخانه به موزه نفت بیان می‌کند: لازم نیست همه فضای در اختیار را موزه کنیم، مهمترین وظیفه ما، نگهداری از این بناهاست و این‌که یک کاربری جدید برایشان تعریف کنیم تا بتوانیم آنها را نگه داریم.
وی مهمترین شاخص برای انتخاب بناهای تاریخی و تبدیل آنها به فضاهای مورد نیاز را قدمت این بناها می‌داند و می‌گوید: یونیک بودن ساختمان‌ها و تاثیرگذاری بناها برای‌مان ارزش دارد، ساختمان قدیمی و معماری بناها از دیگر شاخصه‌ها هستند. مانند پمپ بنزین که در کل کشور ۲۰ عدد از گذشته باقی مانده بودند که متاسفانه اکنون سه عدد هستند و یکی از آنها یعنی پمپ بنزین قرار گرفته در خیابان ۱۵ خرداد نیز به فروش رفته است.
او می افزاید: در واقع این پمپ بنزین در تهران را نجات دادیم، این فضا را از شهرداری گرفتیم، مترو از زیر آن رفته بود و خود بنا به مرکز خدمات شهری تبدیل شده بود، پس توانستیم با پس گیری فضا، ان را نجات دهیم، اما بعد از ان به فروش رفت.
بخشی از آثار تاریخی نفت در مراکز دپو خرید و فروش می‌شوند
او همچنین در توضیح وضعیت آثار تاریخی در اختیار این وزارتخانه می‌گوید: اشیای زیادی دراختیار داریم، قدیمی‌ها از بین رفته‌اند اما اکنون تلاش می‌کنیم تا حدود ۳۰ – ۴۰ هزار قلم شی قدیمی که همگی متعلق به نسل اول صنعت نفت در کشوربوده‌اند را شناسایی کرده و ثبت کنیم.
وی ادامه می‌دهد: آثار در اختیار نیز تا کنون به جمع‌دارها در آبادان، مشهد، کرمانشاه و مسیجد سلیمان تحویل شده است. کمیته‌ی فعال دیگری نیز مخصوص جمع اوری اشیا و مرمت و نگهداری اشیا در این زمینه فعال هستند.
او با بیان این‌که بسیاری از بناها امروز به مزایده گذاشته شده‌اند، می‌گوید: بسیاری از تجهیزات قدیمی شرکت نفت متاسفانه به صورت کیلویی فروخته می‌شوند، اما تلاش کرده‌ایم در نامه به وزیر نفت این وضعیت را توضیح دهیم تا از این کار جلوگیری شود. همچنین در حال بررسی و شناسایی و رنگ و ثبت این آثار هستیم تا کسی آنها را به نام خود نکند.
۲۰ میلیون سند تاریخی در شرکت‌های نفت کشور
نعمت الهی با بیان این‌که ۲۰ میلیون برگ سند تاریخی توسط اداره کل موزه های شرکت نفت جمع‌آوری شده و کار مرمت ان‌ها در دستور کار است، می‌گوید: لابراتواری در شهر ری ایجاد شده تا این اسناد را جمع اوری کند، تا کنون نیز حدود دو میلیون سند در آبادان استخراج و جدا شده‌اند. با پایان اقدامات مرمتی تمام اسناد ثبت، نمایه سازی و اسکن می‌شوند.
از بودجه‌های سال گذشته استفاده می‌کنیم
او همچنین با بیان این‌که تا کنون یک ریال از بودجه سال ۹۶ واریز نشده است؛ می‌گوید: هر چه که تا کنون هزینه کرده‌ایم از گذشته و شرکت‌های پخش در استان‌ها گرفته شده است، امسال نیز درخواست پنج میلیارد تومان اعتبار داده بودیم که تا امروز پرداختی نداشته‌ایم، حتی درخواست سال ۹۷ را نیز به با افزایش ده درصدی از بودجه سال ۹۶ اعلام کرده‌ایم.
وی ادامه می‌داد: برای انجام ثبت هر کدام از بناهای تاریخی نیز به اعتباری حدود دو تا سه میلیون تومان نیاز داریم اما برای مرمت این بناها آنها را به مناقصه می‌گذاریم.
نعمت‌الهی درباره بلیت فروشی موزه‌های زیر نظر شرکت نفت نیز می‌گوید: با ایجاد هر موزه از سوی شرکت نفت برای آنها نیز بلیت فروشی انجام می‌شود تا درآمدزائی داشته باشیم، هر چند بسیار کم است، مانند موزه «بنزینخانه» در آبادان که ورودی آن هزار تومان است، حتی دستور داده‌ایم تا در شرایطی که کسی امکان پرداخت هزینه آن را نداشت، بدون ورودی به موزه داخل شود.
او کل در امد مرکز اسناد و موزه‌های شرکت نفت از محل موزه بنزینخانه آبادان در سال گذشته را دو تا سه میلیون تومان اعلام می‌کند و می‌گوید: در مناسبت‌های مختلف مانند نوروز، یا ایام پیک سال نیز معمولا از گردشگران ورودی گرفته نمی‌شود. چون هدف‌مان کسب درآمد نیست، قصد داریم ارزش آثار موزه‌ای را به گردشگران و مردم نشان دهیم، اما در هر صورت پول کمی نیز گرفته می شود تا متوجه باشند که این آثار ارزشمندند.
رقابت برای افزایش موزه‌های کشور ایجاد شده
عبدالعلی‌پور، مدیر کل سابق موزه ها ی کشور و رئیس سابق موزه سعدآباد نیز اظهار می‌کند: عمارت کنسول گری یکی از قدیمی ترین بناهای کرمان است که از هنر مردم این سرزمین به جای مانده است این عمارت براساس اصول و اسلوب ساخته شده و با کوشک در وسط و عمارت آن، در سال‌های گذشته مورد استفاده بوده است.
مشاور مدیریت موزه‌های شرکت نفت ادامه می‌دهد: از زمانی که این عمارت از حالت کنسول گری در امده و به لحاظ ماموریت‌های نفتی موورد تخریب قرار گرفته است . مسایل انسانی و مداخله‌های غیراصولی باعث تبدیل آن به ویرانه شده بود. کمتر در جائی دیدم که به این نوع فضاها توجه شود تشکیلات و سازمانهای متولی موزه با ماموریت‌های مدیریت موزه‌ها به نظر می‌رسد رقابتی ایجاد شده است تا هر سال به تعداد موزه‌های کشور افزوده شود.
وی با بیان این که هر جا که مردم از دیدم یک اثر تاریخی محروم شدند، حرکتی نامناسب بوده است و منع می‌شود، می‌افزاید: کار مجموعه شرکت نفت یک نهضت بسیار ارزشمند است که فضاها را به مجموعه‌های فرهنگی تبدیل می‌کند تا مردم ببینند.
او تاکید کرد: مجموعه رسالت ما حفظ اصالت است و سعی کرده‌ایم به اصالت آثار ضربه ای وارد نشود.
جعفر سالاری نسب، مدیر پخش شرکت ملی پخش نفت در استان کرمان نیز در سخنانی استان کرمان را یکی از مراکز پیش‌رو در زمینه‌ی پروژه های مرمتی مانند پروژه کنسولگری کرمان دانست. و توضیحاتی درباره موقعیت سوق الجیشی کرمان، تولید و توزیع نفت در کرمان داد.
/ایسنا
