برای تکرارنشدن ویرانی بیمارستان‌ها در زلزله باید چه کرد؟

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی یکی از کشورهای زلزله خیر جهان به شمار می آید. بطوریکه تاکنون زمین لرزه های بسیاری مناطق مختلفی از کشور را با خسارات و تلفات سنگینی روبرو کرده است. بر این اساس آمادگی در مقابل این پدیده طبیعی امری ضروری به شمار می آید. در این بین بیمارستان ها به دلیل ساختار و وظایف خاصی که برای آن تعریف شده است، تقاضا برای خدمات رسانی آنها در مواقع بحران افزایش می یابد.



لذا ضروری است بیمارستانها با توجه به موقعیت و امکانات موجود آمادگی لازم برای شرایط بحران را کسب کنند. در این يادداشت به بهانه زلزله اخير غرب كشور سعی شده است با بررسي بيمارستانها، نقاط ضعف و قوت موجود در انها در شرایط بحران زلزله مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهایی به منظور ارتقاء سطح عملکرد این بخش در زمان و بعد از وقوع زلزله ارائه شود تا بيمارستاني مثل بيمارستان سر پل ذهاب ديگر در اين كشور نبينيم .

اول : بررسي سازه بيمارستان و تامين مقاومت لازم در برابر زلزله و بررسي عملكرد سيستم هاي اضطراري ان :

نوع عملکرد ساختمانهای بیمارستانی باعث ایجاد تفاوت میان آنها با سایر ساختمان ها می شود. بطوریکه بعد از وقوع زلزله اگر ساختمان بیمارستان دچار آسیب های سازه ای نشده باشد اما امکانات موجود در آن مانند تاسیسات اضطراری، وسایل و تجهیزات پزشکی و … آن دچار آسیب شده باشد ارائه خدمات درمانی توسط آن بیمارستان مختل میگردد همانند انچه امروز در بيمارستان سر پل دهاب ميبينيم !!! از این رو علاوه بر ایمن بودن سازه بیمارستان که گام نخست در چرخه مدیریت بحران است لازم است موارد دیگری چون تاسیسات اضطراری، سیستم اطفاء حریق، ایمن سازی اقلام غیرسازه ای، باز بودن مسیرهای خروجی و … نیز مورد بررسی قرار گیرد. که در اينجا نیز سعی شده است به كليات انها اشاره شود.

دوم:بررسی بیمارستان از نظر ساختار فیزیکی

بیمارستانها بايد طي يك برنامه فوري مورد ارزيابي از ديدگاه سازه اي و سيستم هاي تجهيزاتي قرار بگيرند. بعني اينكه ساختار فيزيكي ان و روابط حاكم بين فضا هاي بيمارستان بصورت كامل ديده شود. تونلهاي تاسيساتي، فاضلاب، سقف كاذب و … كاملا برداشت و مورد مطالعه از ديدگاه نحو نصب و مقاومت براورد شود. تعداد پنجره ها، بزرگي پنجره ها، خروجي ها و ديگر موارد ديده شود.

سوم: بررسی سیستم های اضطراری بیمارستان

توجه جدي به سيستم هاي حياتي بيمارستان كه سرويس دهي تنها با وجود انها امكانپذير است و تهيه نقشه هاي كامل و بررسي نحو نصب و اجراي انها و در صورت نياز قطع انها بايد توسط افراد خبره بازبيني شود. از جمله به موارد زير ميتوان اشاره کرد؛

1.3​سیستم آب
2.3​سیستم های گاز
3.3​سیستم های بخار
4.3​سیستم های برق
5.3​سیستم ارتباطي
6.3​سیستم اطفاء حریق
7.3​سیستم هشداردهنده

چهارم : بررسی و ایمن سازی اقلام غیرسازه ای بیمارستان

در طراحی ساختمان ها علاوه بر ایمنی سازه باید ایمن سازی غیرسازه ای نیز مورد توجه قرار گیرد. بخصوص در سازه های بیمارستانی که به دلیل وجود تجهیزات حساس و گرانقیمت و نوع کاربری آنها، ایمن سازی اقلام غیرسازه ای بسیار حائز اهمیت
است. عدم توجه به ایمن سازی اقلام غیرسازه ای بیمارستان ها و وقوع حادثه ای مانند زلزله می تواند سبب سقوط اجسام و در نتیجه آسیب دیدن بیماران، پرسنل و دیگر افراد حاضر در بیمارستان شود و همچنین می تواند باعث خسارت به تجهیزات بیمارستانی شود که علاوه بر خسارات سنگین مالی باعث غیرعملیاتی شدن بیمارستان می شود که در زیر نمونه هایی از آن عنوان می شود:

• در زمان وقوع زلزله احتمال شکستن و پرتاب شدن شیشه ها به داخل و خارج ساختمان وجود دارد که در بیمارستان ها بايد از پنجره های کوچک استفاده شود تا شیشه های کمتری در آن به کار رود.

• اکثر فایلها، کتابخانه ها و دیگر اجسام قابل سقوط در جای خود محکم شوند که لازم است با کمک تسمه یا بست های L شکل کاملاً در جای خود محکم شوند.

• در بعضی از راهروها، اتاقهای پرستاران، پزشکان و … برای جدا کردن فضاها از پارتیشن استفاده ميكنند، اما بررسی ها نشان می دهد که برخی از پارتیشن ها به خوبی در جای خود محکم نمي شوند که در نتیجه بر اثر وقوع زمین لرزه احتمال سقوط آنها به پهلو وجود دارد که می تواند علاوه بر آسیب رساندن به افراد حاضر در آنجا باعث مسدود شدن مسیرهای خروجی نیز شود. راهکار پیشنهادی برای آن استفاده از پارتیشن های زیگ زاگ است که پایداری بیشتری را ایجاد می کند همچنین اتصال کامل آنها به کف و دیوار به وسیله پیچ است.

• محل نشستن پرسنل بیمارستان در زیر شیشه ها و یا در کنار اجسام قابل سقوط که می توان با تغییر چیدمان اتاق، ایمنی بیشتری را برای پرسنل بیمارستان ایجاد کرد.

• کپسولهای آتش خاموش کن به دلیل سنگین بودن باید کاملاً به دیوار محکم شوند که باید علاوه بر داشتن قلاب که از پشت به دیوار آویزان می شود یک تسمه نیز به دور آن نصب شود تا مانع سقوط آن شود اما بررسی ها نشان می دهد که در بیمارستان ها عموما همه کپسولها با تسمه به دیوار محکم نشده اند .

• کولرها و تجهیزات معلقی که در خارج از ساختمان قرار گرفته ميشوند فقط بر روی چهارپایه های فلزی عموما می باشند که لازم است این پایه های فلزی از هر چهار طرف تقویت شوند تا امکان سقوط آنها و مسدود شدن مسیرهای خروجی به حداقل برسد.

• تجهیزات اداری، تجهیزات پزشکی و گرانقیمت بیمارستان، فقسه های دارو، وسایل آزمایشگاهی و … لازم است با چیدمان صحیح، استفاده از چسب های دوطرفه، استفاده از حفاظ سیمی با تنظیم کننده فنری و … در جای خود ایمن شوند.

پنجم: خروج اضطراری

توجه به خروجي ها و خروجي هاي اضطراري امري حياتي است. متاسفانه در طول روزها عموما كلييه خروجي ها بسته و فقط يك خروجي باز در بيمارستانها وجود دارد كه بسيار خطرناك ميباشد. در ضمن عموما دربها از نوع شيشه اي است كه خود عاملي براي ايجاد خطر مضاعف ميباشد. دربهاي اتوماتيك اگر قرار باشد باز و بسته شوند در زمان بحران عملا خود عامل كشنده و زخمي شدن خواهد بود. بهتر است كه حدالمقدور طوري طراحي شوند كه در شوك اوليه بطور كامل باز بمانند.
ششم: فضای باز در محوطه بیمارستان

علاوه بر ایمن بودن فضای داخلی بیمارستان لازم است محوطه بیمارستان نیز دارای فضای باز و ایمن باشد تا در زمان وقوع حادثه علاوه بر باز بودن مسیر برای خروج اضطراری یا رفت و آمد ماشین های امدادی، فضایی نیز برای امداد رسانی به مصدومین در نظر گرفته شود. ممکن است شرایط به گونه ای باشد که لازم شود رسیدگی به بیماران در خارج از ساختمان بیمارستان و در فضای باز صورت پذیرد. اما بررسی ها نشان می دهد که به دلیل اضافه کردن ساختمان های درمانی جدید در فضاهای باز بیمارستان و استفاده از محوطه بیمارستان به عنوان پارکینگ، چنین فضایی عموما پیش بینی نمي شود که این خود یکی از مشکلات عمده در زمان وقوع بحران است .

هفتم: محل استقرار آمبولانس

تجربه زلزله های گذشته نشان می دهد که بسیاری از تجهزات امدادی مانند ماشین های آمبولانس و آتش نشانی به دلیل قرار گرفتن در مکانهای نامناسب مانند کنار ساختمانها، بر اثر وقوع زمین لرزه، در زیر آور مانده اند که در نتیجه استفاده از آنها برای زمان بعد از وقوع زلزله امکان پذیر نشده است که لازم است این موضوع نیز در برنامه های ایمنی بیمارستان مورد توجه قرار گیرد و مکانهای مناسبی جهت پارک ماشین های امدادی در نظر گرفته شود.

هشتم: در يك كلام

در این مرقومه سعی شد با بررسی بیمارستان ها بطور اجمالي در سوانح، بخش کوچکی از مشکلات موجود در انها مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهای عملیاتی جهت افزایش سطح ایمنی آنها ارائه شود که به صورت خلاصه در جدول (1) ارائه شده است. مسلماً ارتقاء ایمنی یک مجموعه بیمارستانی هم از دیدگاه سازه ای و هم غیرسازه ای پروژه ای چندساله محسوب می شود که بندبند اقلام می بایستی مورد تحلیل دینامیکی نیروها در زلزله و مقاوم سازی مناسب ارائه شود.

راهکارهای عملیاتی جهت افزایش سطح ایمنی بیمارستانها برای شرایط اضطرار

سیستم های اضطراری بیمارستان

سیستم بخار:
• تجهیز لوله های مارپیچی بخار به سیستم لرزه گیر جهت افزایش سطح مقاومت آنها برای زمان وقوع زلزله.
سیستم آب:
• می توان با پیش بینی تمهیداتی مانند استقرار منبع آب و اتصال آن به آب شهری، آب مورد نیاز بیمارستان را برای شرایط اضطراری تامین کرد.
سیستم ارتباطی:
• لازم است بیمارستان ها به سیستم تلفن و موبایل ماهواره ای تجهیز شوند تا در شرایط اضطرار بتوانند با سازمان های مربوطه در ارتباط باشند.
سیستم اطفاء حریق:
• تجهیز بیمارستان ها به شیرهای آتش نشانی جهت تغذیه ماشین های آتش نشان برای شرایط اضطرار؛
• برنامه ریزی جهت آشنایی کامل کارشناسان ایستگاه آتش نشانی مربوطه با محیط بیمارستان و تهیه نقشه آسیب پذیری بیمارستان توسط آنها.
ایمن سازی غیرسازه ای
• استفاده از پارتیشن های زیگ زاگ و محکم کردن آنها با استفاده از پیچ در کف و دیوار؛
• فیکس کردن فایل، کتابخانه و دیگر اجسام قابل سقوط به دیوار با استفاده از تسمه یا
بست های L مانند؛
• مهار کپسولهای آتش خاموش کن با استفاده از قلاب و تسمه به دیوار؛
• مهار تجهیزات پزشکی، اداری پزشکی، قفسه دارو، وسایل آزمایشگاهی و … با استفاده از چسب های دو طرفه، حفاظ سیمی با تنظیم کننده های فنری.

خروج اضطراری

• تجهیز درهای کشویی به سیستم لرزه گیر یا استفاده از دربهای بادبزنی برای درهای خروجی بیمارستان؛
• عدم قرار دادن وسایل و تجهیزات در مسیرهای خروج اضطراری؛

• ایجاد تمهیداتی جهت باز بودن همه درهای خروجی بعد از ساعت اداری بیمارستان.

فضای باز در محوطه یا اطراف بیمارستان

• پیش بینی مکانی در محوطه بیمارستان یا در نزدیکترین فضای باز به بیمارستان به عنوان محل استقرار بیماران و مجروحین برای شرایط اضطرار.

محل استقرار آمبولانس

• در نظر گرفتن فضایی به دور از ساختمانها و اجسام قابل سقوط جهت استقرار ماشین های امداد و باز بودن مسیرهای رفت و آمد آنها.

اميدوارم با توجه به زلزله اخير و تخريب و بلا استفاده شدن بيمارستان سر پل ذهاب جدا مسيله توسط مسيولين كشور و بيمارستانها بصورت اولويت مورد توجه قرار بگيرد. بنده از بيان اين مسايل لذت نمي برم ولي صد افسوس ميخورم وقتي راه ها را ميدانيم چرا عمل نكنيم و افراد ذليل را به كارهاي مهم ميگماريم حداقل در اين امور حياتي فكر ديگري بكنيم. انشا الله