پزشک‌خانواده؛ گردنه‌ دشوار هاشمی، پاشنه‌ آشیل دستجردی

محمد‌حسین نجاتی: وزارت بهداشت در دولت دوازدهم قرارست یکی از بحث‌برانگیزترین طرح‌ها در حوزه سلامت را اجرایی کند. طرح پزشک خانواده که در دو دولت نهم و دهم محکوم به شکست شد و در دولت اول حسن روحانی به دلیل اجرای طرح تحول نظام سلامت و تاثیرات آن، کسی سراغی از آن نگرفت، حالا در دولت دوازدهم قرار است اجرایی شود. 
اما اجرای این طرح در دولت دوازدهم یک تفاوت بزرگ با دولت دهم دارد.

چرا که مرضیه وحید دستجردی که در دولت دهم خود را وزیر پزشک خانواده معرفی کرد و در اجرای این طرح شکست خود، با بی توجهی دولت دهم در تخصیص اعتبارات مواجه بود و حالا حسن هاشمی وزیر بهداشت برخلاف وحید دستجردی، حمایت‌های دولتی را در مشت دارد.
علاوه بر اینکه، مساله‌ای که باعث شده دولت دوازدهم به فکر اجرای این طرح بیافتد نیز چیزی شبیه به با یک تیر دو نشان زدن است. چرا که اجرای طرح تحول نظام سلامت طی ۳ سال اخیر زمینه‌ساز افزایش قابل توجه تقاضای دریافت خدمات درمانی شد و بازار عرضه خدمات را تا حد زیادی دچار مشکلات مالی کرد.
به این معنا که با اجرای طرح تحول نظام سلامت، عرضه و تقاضای درمان بهم ریخت. حجم تقاضای مردم برای دریافت خدمات درمانی بسیار بالا رفت و همزمان عرضه‌کنندگان خدمات درمانی اعم از بیمارستان‌های دولتی، سازمان‌های بیمه‌گر و… با حجم بالایی از کسری بودجه یا معوقات مالی مواجه شدند. 
این فرآیند باعث شد در ماه‌های اخیر زمزمه‌هایی از ضرورت بازنگری در طرح تحول نظام سلامت مطرح شود و همزمان نظارت‌هایی برای کنترل تقاضای مردم برای دریافت خدمات درمانی صورت گیرد. 
مدیریت تقاضا یک نشان و اجرای طرح پزشک خانواده یک نشان دیگر برای تیری است که وزارت بهداشت برای طرح پزشک خانواده می‌زند.


به این معنا که با اجرای این طرح هم می‌تواند تقاضای دریافت خدمات درمانی در کشور را کنترل کند و هم توفیقات اجرای این طرح ضروری و شکست ‌خورده را در دولت‌های پیشین را به نام خود بزند.

طرح پزشک خانواده یا نظام ارجاع طرحی‌است که هم اکنون در موفق‌ترین نظام‌های سلامت در دنیا در حال اجراست. به عنوان مثال کشور آمریکا دهه‌هاست که این طرح را اجرا کرده است و به موجب این طرح از مراجعات غیر ضروری به مراکز درمانی جلوگیری می‌شود. همچنین یک پزشک پرونده پزشکی هر فرد را در اختیار دارد و با تشخیص و تصمیم آن پزشک است که فرد به متخصصان یا بیمارستان‌ها ارجاع می‌شود.
در همین زمینه پیش از این، معاون بهداشت وزیر بهداشت ضمن تاکید بر اینکه برنامه پزشک خانواده یکی از اولویت‌های وزارت بهداشت است، گفت: فاز یک پزشک خانواده تا پایان سال 97 اجرا می‌شود و این طرح به صورت پایلوت در 15 استان تا پایان امسال اجرا می‌شود.
علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزیر بهداشت درباره این موضوع گفت: پرونده الکترونیک سلامت بسیار فراتر از سامانه هایی است که تاکنون ایجاد شده است و تمام اطلاعات ایرانیان از بدو تولد تا مرگ باید در این پرونده ثبت شود.
رییسی افزود: پرونده الکترونیک سلامت با سطوح دسترسی مشخص در اختیار تمام مراکز بهداشتی، درمانی، پاراکلینیک، آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها و حتی بخش‌های خصوصی بهداشتی و درمانی قرار می‌گیرد. البته اطلاعات سلامت هر فرد محفوظ خواهد بود و پس از انجام سیاستگذاری‌های لازم، اطلاعات افراد در یک سطح بندی خاص در اختیار این مراکز قرار می‌گیرد.
معاون بهداشت وزیر بهداشت با اشاره به اینکه برای اجرای تمام طرح‌ها برنامه زمانبندی مشخص در نظر گرفته شده است، گفت: در حال حاضر چند سامانه در کشور طراحی شده که اطلاعات در آن ثبت می‌شود. این سامانه‌ها تحت پرونده الکترونیک سلامت قرار خواهند گرفت و به همه بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی لینک خواهد شد.
او با اشاره به اجرای برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع گفت: این برنامه یکی از اولویت‌های حوزه بهداشت خواهد بود و تمام اجزای آن بررسی شده و در فاز نخست به صورت پایلوت در ۱۵ استان تا پایان سال اجرا خواهد شد. تمام پزشکانی که در برنامه پزشک خانواده کار می‌کنند باید دوره آموزش شش ماهه را گذرانده باشند، زیرا در کوریکولوم پزشکی عمومی نیز شش ماه آموزش این برنامه گنجانده شده است.
رییسی تصریح کرد: برنامه آموزش و تربیت متخصصان پزشکی خانواده نیز در حال انجام است، زیرا این پزشکان در اجرایی شدن هرچه بهتر این برنامه نقش ویژه‌ای دارند. فاز یک برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع تا پایان سال ۹۷ اجرایی می‌شود و طبق پیش بینی‌ها بیش از نیمی از کشور تحت پوشش خواهند رفت.
 معاون بهداشت وزیر بهداشت گفت: بین سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ نیز با کامل شدن پرونده الکترونیک سلامت، برنامه نظام ارجاع و پزشک خانواده در شهرهای زیر ۲۰ هزار، زیر ۵۰ هزار و زیر ۱۰۰ و ۲۰۰ هزار نفر اجرایی می‌شود.

نشانه‌های رشد تقاضای دریافت خدمات درمانی

با این حال، آنچه طی سال‌های اخیر پس از اجرای طرح تحول نظام سلامت در ایران، بهداشت و درمان را با چالش جدیدی مواجه کرده، به هم خوردگی نسبت تقاضای خدمات درمانی مردم در مقابل عرضه خدماتی است که از سوی دولت و بخش خصوصی ایجاد می‌شود. چالشی که حالا برخی پزشکان و پرستاران را به منتقدان این طرح تبدیل کرده و استدلال آنها ضریب بالای اشغال تخت در ایران است و افزایش تعداد مراجعان. ( نمودار شماره یک) هم‌اکنون استانداردهای ضریب اشغال تخت در دنیا ۷۰ درصد از مجموعه تخت‌های بیمارستانی است. در حالی که این درصد در ایران به ۹۰ درصد و در تهران به ۹۵ درصد می‌رسد. از سوی دیگر بر اساس بررسی نتایج طرح تحول نظام سلامت از مرکز تحقیقات سلامت ایران یکی از عمده نارضایتی‌های کنونی مردم از وضعیت خدمات درمانی فرآیند پذیرش در بیمارستان‌ها و طولانی بودن نوبت‌دهی است. علاوه بر این محیط فیزیکی بیمارستان‌ها نیز یکی دیگر از دلایل نارضایتی مردم است.

تفاوت‌های هاشمی و دستجردی در اجرای طرح پزشک خانواده

شاید اصلی‌ترین نقطه تفاوت وزارت بهداشت دولت یازدهم و دوازدهم با وزارت بهداشت دولت‌های نهم و دهم مربوط به نگاه دولت به مجموعه این وزارتخانه است؛ مساله‌ای که بر زبان مرضیه وحید‌دستجردی و کامران باقری‌لنکرانی بارها در خفا و پس از اتمام دوره مسوولیتشان جاری شد که سلامت در اولویت دولت نیست. حتی مرضیه وحیددستجردی گام بلندتری نسبت به کامران باقری‌لنکرانی برداشت و بی‌توجهی دولت دهم نسبت به مسایل درمانی مردم را افشا کرد. او از واردات دسته‌بیل و غذای حیوانات به‌جای دارو انتقاد و دولت دهم را که خود وزیری از آن کابینه بود متهم به بی‌توجهی به برنامه پزشک خانواده کرد و از تاثیر این بی‌توجهی بر شکست طرح پزشک خانواده سخن گفت، نسبت به واریز سهم وزارت بهداشت از محل صرفه‌جویی هدفمندی یارانه‌ها به وزارت راه‌وترابری فریاد سر داد و دست‌آخر همه این بی‌توجهی‌های دولت دهم نسبت به وزارت بهداشت را افشا کرد و خود و محمود احمدی‌نژاد را در معرض افکار عمومی قرار داد. این نکات نشان می‌دهد سلامت در اولویت دولت دهم نبود و حجم این بی‌توجهی به حدی بود که وزیر بهداشت دولت دهم دست به افشاگری زد و عطای این وزارتخانه را به لقایش بخشید. اما در دولت یازدهم ماجرا کاملا متفاوت‌تر از دولت دهم است و سیدحسن قاضی‌زاده‌هاشمی امروز بخش مهمی از عملکرد موفقش در وزارت بهداشت را مدیون نگاه ویژه دولت از نظر اعتباری و سایر موارد است. چرا که طرح تحول نظام سلامت با حمایت‌های مالی دولت بود که به موفقیت رسید و به نظر می‌رسد حسن هاشمی در این شرایط شانس بهتری برای اجرای طرح پزشک خانواده را دارد.