مقوله موسیقی اسیر نگاه‌های متعصبانه/ شیوه آموزش رایج جهانی در کشور کمرنگ است

حاصل گفتگوی “فرهاد حق سالمی” با استاد “علی رحم جو” را می خوانید:

– در آغاز سخن کمی با شما و فعالیت موسیقی تان آشنا شویم؟

موسیقی را در ۶ سالگی با یادگیری پیانو شروع کردم، پس از بهره گیری از محضر اساتید بزرگ موسیقی ایران از ۱۸ سالگی بنا به علاقه‌ ذاتی به مباحث و دروس تئوریک موسیقی به صورت جدی‌تر در این زمینه به یادگیری و تحقیق پرداختم. با توجه به محدودیت منابع تئوری موسیقی در ایران تمام پس انداز و درآمدم را برای تهیه کتابهای انگلیسی زبان هزینه کردم. این تحقیق و پژوهش تا سال ۲۰۱۰ و آغاز مکاتباتی با پروفسور استراوس (Straus) و یادگیری تئوری موسیقی پُست تُنال ادامه داشت. در ادامه دوره فشرده ۶ ماهه آنلاین رهبری ارکستر دانشگاه South Carolina را گذراندم که برایم بسیار مفید بود. سپس با اساتیدی مانند جاناتان دانزبی، ویلیام راتستاین، پاوندی برستاین، استیون لیتس، گری کارپینسکی و… مسیر آموختن دروس تئوری و آنالیز را ادامه دادم.

– شما به عنوان رهبر در ارکستر هنگام مشغول فعالیت هستید، از این ارکستر و شروع فعالیت در زمینه ی رهبری ارکستر صحبت کنید.

ارکستر هنگام به همت هادی نوبری اواخر سال ۱۳۹۱ با استعدادیابی هنرجویان موسیقی شکل گرفت که هنرجویان آنسامبل نوازی و ارکسترنوازی را تجربه کنند. به فاصله کوتاهی برای راهنمایی در زمینه ریتم خوانی، اَنتوناسیون و موزیکالیته همکاری با ارکستر هنگام را شروع کردم. بعد از اجرای چند کنسرت به صورت کارگاهی احساس کردیم می توانیم فعالیت ارکستر را به صورت جدی و رسمی‌تر ادامه دهیم.
مهمترین نکته در ادامه فعالیت جدی ارکستر هنگام فعالیت هادی نوبری به عنوان کنسرت مایسر ارکستر بود تا اینکه اولین اجرای ارکستر در سال ۱۳۹۴ برگزار و خوشبختانه با وجود تبلیغات محدود با استقبال خیلی خوب مخاطبان تبریزی مواجه شد. با توجه به روند پیشرفت ارکستر در اجرای دوم با رپرتواری جدی تر و مسیر تمرینی و اجرایی دقیق تر به آماده سازی اجرای دوم پرداختیم که به نظر من با توجه به پیشرفت ارکستر در حد قابل قبول بوده است.

– شما برای اولین بار اثر«شرق و غرب» از آهنگساز شهیر معاصر استونیایی آروو پِرت رات با مجوز رسمی در ایران توسط ارکستر هنگام اجرا کردید. پروسه این اجرا چطور طی شد؟

آروو پِرت یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین آهنگسازان معاصر جهان که از نظر تعداد اجرای آثار نیز پر اجراترین آهنگساز زنده دنیا برای ششمین سال متوالی است. در مقطعی ارکستر سمفونیک تهران در یکی از شهرهای آلمان این اثر را اجرا کرده و ناچار به دریافت مجوز رسمی بودند. ولی وقتی من درباره اجرای آثار ایشان در جهان از طریق سایت ناشر رسمی آثارشان یونیورسال اِدیشن (Universal Edition) که تمام اجراهای جهانی آروو پِرت را فهرست کرده تحقیق می کردم، نامی از ایران وجود نداشت. چون در ایران نظارتی در این زمینه وجود ندارد اجراهایی هم که صورت گرفته لایسنس رسمی یونیورسال اِدیشن را نداشته.

به همین دلیل با وجود هزینه‌بر بودن این پروسه مخصوصا برای ارکستر ما که هیچگونه حمایت مالی از هیچ ارگانی ندارد تصمیم گرفتم این کار را انجام بدهم که شاید جرقه ای برای شروع این روند در ایران باشد. در ادامه طی مکاتبه و قراردادی با ناشر آثار ایشان مجوز رسمی اجرای قطعه «شرق و غرب» آروو پِرت در تبریز صادر شد.
این اتفاق برای شخص بنده جای غرور و خوشحالی داشت چرا که اولین اجرای رسمی آثار آروو پرت در ایران در تبریز و توسط ارکستر هنگام صورت گرفت و این باعث شد نام ایران برای اولین بار در سایت یونیورسال اِدیشن وارد شود و شاید مهمتر از آن سایت باخ ترک که بانک اطلاعاتی تمام اجراهای موسیقی کلاسیک در کل جهان است برای اولین بار جدول اجرایی به نام ایران ایجاد و اطلاعات تبریز را وارد کرده است.
آروو پِرت از طریق مدیر برنامه اش متنی را برای ارکستر هنگام فرستاد که در آن از اجرای اثرش در تبریز و ایران بسیار ابراز خوشحالی کرده بود. اینکه هنرمند بزرگی مثل آروو پِرت متنی را برای ارکستر هنگام فرستاده برای بنده جای غرور و خوشحالی داشت که از آن به عنوان مدال افتخار ارکستر هنگام یاد می کنم. معتقدم در این دوران وقتی راههای بسیار ساده برای جلب رضایت و دریافت مجوز از مالک اثر وجود دارد نیازی نیست بدون اطلاع صاحب یک اثر هنری دست به اجرای آن بزنیم.

– درباره آخرین رپرتوار ارکستر هنگام که درحال تمرین هستید، قطعه دیورتمنتو برای ارکستر زهی که اثر آهنگساز بزرگ ایرانی استاد احمد پژمان است و این اثر نیز با مجوز رسمی خود آهنگساز برای اولین بار در ایران توسط ارکستر شما اجرا خواهد شد. از تجربه این قطعه و همکاری با استاد پژمان بفرمایید.

قطعه دیورتمنتو اثر استاد پژمان حدود یک سال پیش همراه با پارتیتور این اثر توسط خانه‌ی هنر خرد در تهران منتشر شد و مورد استقبال علاقمندان موسیقی قرار گرفت. این اثر در سال ۲۰۰۸ تصنیف شد و قرار بود یک ارکستر زهی در تهران اولین اجرای جهانی آنرا بر عهده بگیرد که به دلایلی انجام نشد. بعد از انتشار پارتیتور بلافاصله آن را تهیه کردم و تصمیم گرفتیم در ارکستر تمرین کنیم. فایل ضبط شده این تمرین را برای ارائه به استاد پژمان به مدیر هنری خانه‌ی هنر خرد فرستادم و ایشان بعد از گوش دادن به نمونه صوتی اسفند ماه در تبریز از نزدیک در تمرین ارکستر حضور یافته و استاد تا حد زیادی از روند تمرین ما راضی بودند.
با توجه به اهمیت قطعه دیورتمنتو در موسیقی کلاسیک ایرانی و حساسیت استاد پژمان بر اجرای صحیح اثرشان سعی کردیم با تمرین و آماده سازی تمام جزئیات این اثر بتوانیم اجرایی درخور و آبرومند داشته باشیم.

– شما یکی از فعالترین اساتید تدریس موسیقی در تبریز هستید، در دانشگاه فرهنگ و هنر و در آموزشگاههای تبریز، جایگاه آموزش و سطح کیفی و کمی موسیقی امروز تبریز را چطور می بینید؟

در مقایسه با یک دهه قبل از لحاظ امکانات، تعداد آموزشگاهها و فضای آموزش موسیقی و به تبع آن کیفیت آموزشی وضعیت بسیار بهتر شده، این به معنی نادیده گرفتن زحمات پیشکسوتان موسیقی که فضای آموزشی موسیقی تبریز را به این مرحله رساندند نیست زیرا بدون تجربیات و حمایتهای این بزرگان دست یافتن فضای امروز ممکن نبود.
در حقیقت شاید تدریس موسیقی نیز مانند بقیه شاخه های هنر هیچوقت به کمال مطلق نرسد ولی تلاش برای رسیدن به این کمال بسیار مهم و با ارزش و درخور توجه است. ما باید از مسیر رسیدن به کمال لذت ببریم. این اتفاق در تبریز رخ داده و شاهدیم که اساتید چقدر در زمینه تدریس رشد کرده و به روز شده اند اما این واقعیت را هم باید در نظر داشته باشیم که در شهر ما و بطور کلی در ایران مقوله آموزش موسیقی به صورت آکادمیک اتفاق نیافتاده، متاسفانه این شیوه آموزش و پداگوژی رایج جهانی در کشور کمرنگ است.
یکی از دلایل این مساله محدودیت منابع فارسی آموزش موسیقی و دلیل دیگرش عدم وجود رشته آموزش موسیقی در ایران است. اما از دیدگاه من امروز در عصری زندگی می کنیم که دستمان در این زمینه بازتر شده، امروزه به راحتی می‌توان از طریق اینترنت و کتابهایی که در هر جای دنیا منتشر می‌شوند به اطلاعاتِ روز دست یافت.
اگر روش آموزش موسیقی ما در تبریز به صورت پژوهش محور و به عبارتی دانش بنیان باشد، بسیار تاثیرگذار بوده و جهشی در زمینه آموزش ایجاد می کند ولی متاسفانه تاکنون این اتفاق به صورت گسترده در موسیقی تبریز نیافتاده. گاهی در مسیر آموزش موسیقی دست به آزمون و خطا می زنیم هرچند این روش هم مزایای خود را دارد و اما هر چقدر این پروسه آموزش دانش موسیقی به طرف تحقیق و دانش بنیان بودن سوق پیدا کند پروسه آزمون و خطا نیز کوتاهتر شده و زودتر به نتیجه می رسد.
گاهی با مقاومت عجیبی از طرف پیشکسوتان مواجه می شویم، در تبریز تا حدی مقوله آموزش موسیقی در بعضی قسمتها دچار نگاه متعصبانه شده، در مقابل ایده ها و متدهای جدید مقاومت می شود و این مقاومت گاهی باعث دلسردی در افرادی که به دنبال ایده های جدید در امر آموزش موسیقی هستند می‌شود.

– با توجه به اینکه شما در زمینه پژوهش تئوری موسیقی فعالیت دارید و کتابهایی هم تالیف و ترجمه کردید، در زمینه محوریت این کتابها صحبت کنید.

چند کتاب آماده نشر در شاخه های مختلف موسیقی دارم که در مراحل نهایی هستند. وقتی کتابهای جدید را مطالعه می‌کردم به این فکر می‌کردم چرا نباید این مطالب در اختیار قشر بیشتری از مردم قرار گیرد، برای همین شروع به ترجمه برخی از این کتابها کردم. من ذاتا هر وقت که کتابی را برای ترجمه انتخاب کنم درباره جایگاه آن در دنیای آکادمیک تحقیق کرده و با اطمینان از جایگاه مهم کتابها شروع به ترجمه می کنم. در همین راستا کتابی در ۹۰۰ صفحه در دست ترجمه دارم که به دروس کلی موسیقی از قبیل تئوری پایه، هارمونی، فرم و کنترپوان در قالبی منسجم می پردازد که منطبق با شیوه‌ی جدید تدریس این دروس به طور تئوریک و در قالبی درهم تنیده است. کتابهای ترجمه‌شده‌ی دیگری هم در زمینه های فرعی هنر موسیقی از قبیل تفسیر، فلسفه، شناخت، تاریخ موسیقی و… در مراحل پایانی ترجمه دارم که امیدوارم به زودی با نشر آنها علاقمندان به موسیقی هم از این مطالب استفاده کنند.

– و سخن آخر استاد رحم جو:

ایده های جدید و کارهای فکر شده هنر موسیقی در تبریز برخلاف تصور بسیاری که ذهنیت خاص پیدا کرده‌اند با استفبال مخاطب مواجه می‌شوند و مخاطب تبریز زحمت پشت این اجرا را به خوبی می بیند، لمس می کند و به آن ارزش می دهد برای همین از بابت پذیرش موسیقی واقعا فضای دلگرم کننده ای داریم. در ایران کسانی که در حوزه موسیقی فعالیت می کنند و همینطور مخاطبان حرفه‌ای موسیقی واقعا انسانهای با ارزشی هستند زیرا وقتی کسی در اروپا یا آمریکا مثلا نوازندگی یک ساز را شروع می کند از این که اگر تلاش کند و دقیق در مسیر مطلوب حرکت کند نوازنده‌ای خوب و البته صاحب یک شغل تثبیت شده با درآمد مناسب خواهد بود، ولی در ایران این روند به اینگونه نیست کسانی که شروع به فراگیری موسیقی می کنند از روز اول با‌ اطمینان می دانند که موقعیت شغلی تضمین شده ای نخواهند داشت و با وجود موانع بسیاری که در این راه وجود دارد با عشق و علاقه ذاتی به فعالیت هنری موسیقی ادامه می دهند، اشتیاق و پشتکار یادگیری که فعالان موسیقی ایرانی دارند اگر یک هنرجوی موسیقی در کشورهای اروپا و یا آمریکایی داشته باشد احتمالاً در آینده کاری خویش یک سولیست و موزیسین بزرگ خواهد بود.
در ایران هنوز بستر مناسب برای رشد هنرجویان و فعالان موسیقی برای اینکه بتوانند به نتیجه غائی تمام زحمات خود برسند مهیا نشده است. من امیدوارم این بستر هر روز به سمت پیشرفت حرکت کند.

46