پاییز رنگارنگ روابط ایران و اعراب

جواد ظریف وزیر خارجه ایران،آنچه را «دو ابر استراتژی سیاست خارجی» توصیف شده محور دیپلماسی ایران در دور دوم ریاست جمهوری حسن روحانی معرفی کرده است.ظریف هرچند مسائل اقتصادی را یکی از این به قول او «دو ابر استراتژی» اعلام کرد، اما محور سخنان و استدلال‌های ظریف درباره سیاست منطقه‌ ای ایران خصوصا در خلیج فارس، به وضوح نشان می‌دهد ، تصحیح روابط باهمسایگان عرب، اکنون به بالاترین اولویت سیاست خارجی ایران تبدیل شده است. هرچند میزان موفقیت و یا موثر بودن سیاست‌های جدید تهران چندان مشخص نیست، اما منابع دیپلماتیک مقیم منطقه با خوشبینی نسبی موضوع را مورد توجه قرار داده‌اند. این منابع معتقدند جدای از علائقی که ممکن است دو رقیب منطقه یی را به هم نزدیک کند، تغییر جهت برخی تحولات منطقه خاورمیانه از یک سو و هزینه بر شدن بسیاری از سیاست‌های چند سال اخیر از سوی دیگر ، حتما تهران و ریاض را وادار و متقاعد به بازنگری و یا حداقل جابجایی اولویت‌های دیپلماسی طرفینی میان خود کرده است. یک مقام دیپلماتیک عرب مقیم خلیج فارس که دولت متبوعش روابط نه چندان گرم،اما غیرخصمانه ای با ایران دارد و مایل به افشای هویت خود نیست می گوید «مطمئن است سعودی‌ها در این بازنگری پیش قدم بوده اند البته بنا به دلیل خود”.. او می گوید«آنها اکنون خود را در وضعیتی غیرقابل پیش بینی و نه چندان مطلوب و نگران کننده یی می بینند. اما اگر ریاض به این نتیجه رسیده که کنار آمدن با تهران منطقی است، اجازه دهید از آن استقبال کنیم». اما صرف نظر از دیدگاه‌های این دیپلمات عرب ،به باور من ایران نیز برای پایان دادن به مناقشات خود با عربستان و درمقیاسی وسیع تر اعراب، به اندازه کافی دلایلی و انگیزه پیش رو دارد. چنین انگیزه‌ای به گفته بسیاری از ناظران امور ایران صرف نظر از دلایل آن ، راه را برای دستکم آنچه که می‌توان «جلو‌گیری از عمیق تر شدن سوءتفاهم ها و اختلافات» توصیفش کرد، هموارترمیکند . این دلایل که اکنون تهران با عنوان «ابر استراتژی»از آنها یاد ومترصد است اهدافی راهبردی و عملیاتی بر مبنای آن طراحی کند، در گذشته ای نه چندان دور و پس از روی کارآمدن حسن روحانی در سال 2013 کمابیش مطرح شده بودند .اما به نظر میرسد تمرکز سیستماتیک ایران 2013 ، بر حل و فصل مناقشه اتمی با قدرت‌های جهانی که مهمترین «ابر استراتژی» حسن روحانی درآن زمان بود و نیز واکنش منفی اعراب به این توافق(حال به هر دلیل)، نقش مهمی در پیش نرفتن اهداف دیپلماسی وقت ایران در منطقه عربی بازی کرد. شاید حسن روحانی تصور می‌کرد توافق با قدرت‌های جهانی ، اعراب را متقاعد به همکاری با ایران خواهد کرد، این را واقعا نمی‌دانم!. اما اینک پس از گذشت قریب به2 سال و نیم از تصویب و اجرایی شدن واقعیتی به نام توافق اتمی، هم اعراب (ومشخصا سعودی ها)به این نتیجه رسیده اند که بهتر است آن را قبول و از منافع احتمالی آن سود ببرند و هم ایران پس از این توافق بین المللی، فرصت بیشتری برای پرداختن به امور منطقه خود پیدا کرده و می‌تواند اعراب را در منافع امنیتی و استراتژیکی آن سهیم کند. هرچند بسیار مشکل، اما این کاری شدنی ست. از طرفی فکر می‌کنم ، ایران در مذاکرات با اعراب از یک مزیت استراتژیک دیپلماتیک برخوردار است که دولت‌های غربی و مجامع بین المللی مانند آژانس اتمی وین، مشترکا (مانند گزارش آخر ماه اوت آژانس) آن را تایید و مبنای همکاری خود با ایران قرار داده‌اند. پایبندی ایران به تعهداتش در توافق هسته ای،همزمان با تاکید بر گسترش مناسبات با جامعه بین المللی، فرصت خوبی برای جلب نظراعراب جهت عبور از گذشته و اعتماد به آینده فراهم کرده است. اما “آیا ایران قادر است این اعتماد را به خوبی در بازار منطقه بفروشد!؟”. اگر به این سوال پاسخ مثبت داده شود ، به این دلیل که پاسخی تقریبا واقعی به این پرسش داده ایم، الزاما در دسته آدم‌های خوشبین قرار نخواهیم گرفت. راه دور نرویم؛ حل مشکل حج برای ایرانیان، برخورد گرم و عجیب عادل جبیر و ظریف در اوایل ماه اوت در استانبول، حل تردد دیپلمات های دو کشور برای رسیدگی به وقایع پس از حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در ایران و بروزعلائمی بسیار خفیف از همکاری ایران و عربستان در لبنان ،عراق و سوریه نشانه هایی از آغاز یک تحول به شمار می‌روند.شاید اینها دلایل کافی برای اعلام آغاز بهار ایران و عربستان نباشند که حتما نیست. اما به قول یک مقام ارشد وزارتخارجه کویت”در مناسبات عربی – ایرانی مهم نیست یک قدم از تنش دور می شویم. مهم آن است که صد قدم به سوی ثبات و آرامش گام برمیداریم”.matinmos@gmail.com