آیا می توانیم امیدوار باشیم؟

محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران ملاقات نه چندان عادی خود با عادل جبیر وزیر خارجه عربستان در استانبول را امر معمول در دیپلماسی توصیف کرده است. وزیر خارجه ایران ابتدای ماه جاری در حاشیه نشست فوق العاده کشور های اسلامی در ترکیه ، ظاهرا با برخورد نسبتا گرم جبیر مواجه و او نیز با خنده از همتای عرب خود استقبال کرده است. برخی دیپلمات های عرب و یک مقام وزارت خارجه ترکیه این برخورد را “مصافحه و اتفاقی خوب” توصیف کرده که چندان هم غیر منتظره نبوده است “. مقام دیپلماتیک ترک در پاسخ به این سوال که آیا دولت متبوعش درشکل گیری این اتفاق نقش داشته یا خیر؟ می گوید” نمی دانم!اما هیچ چیز غیر ممکن نیست.ما با هردو کشور مناسبات خوبی داریم”.به باور من برخورد استانبولی اول اگوست وزرای خارجه ایران و عربستان رامنطقا باید چیزی فراتر از به قول محمد جواد ظریف ” یک برخورد عادی ” دانست.بیشتر به این دلیل که وزیر خارجه ایران آشکارا همتای سعودی اش را یک دوست قدیمی توصیف کرد، اما توضیح نداد دقیقا منظور او از این عبارت چیست!؟،اما هر چه هست باید نشانی از یک اتفاق پنهان قلمدادگردد . “عبدالباری عطوان” تحلیل گر ارشد جهان عرب درشماره چهارشنبه گذشته روزنامه عرب زبان “رای الیوم” چاپ لندن می نویسد” مطمئنا عادل جبیر و جواد ظریف، تنها در مقابل دوربین ها دست نداده اند. بلکه چراغ سبز آن توسط مسئولان سعودی نشان داده شده است”.واقع گرایانه و نه چندان ایده آلیستی، برخورد عاطفی اول اگوست استانبول، به خودی خود نمی تواند اتفاقی خاص توصیف شود، اگر نتوان از آن فرمولی برای حل اختلافات دو کشور و معضلات خاورمیانه پیدا کرد.درست یا غلط ! اما منطقه عربی وکشور های حوزه خلیج فارس قادر به مصون نگه داشتن خود از عواقب مناسبات دو کشور ایران و عربستان نیستند اگر نتوانند جهت منفی آن رامعکوس کنند .قدرت نفوذ موثر، تعریف و نشانه گذاری های متفاوت محدوده فلات امنیتی دو کشور در خاورمیانه از خلیج فارس گرفته تا دامنه های مدیترانه شرقی و آفریقای عربی، تلاش در جهت معکوس کردن و یا برهم زدن معادلات هژمونیک منطقه به نفع خود و البته علیه دیگری و از همه مهمتر فضای محدود و نیمکت کوچک منطقه ، تنها گوشه ها یی از زمینه های زور آزمایی به شمار می روند که این دو کشور را از گذشته (حتی پیش از انقلاب 1979 ایران)رودر روی هم قرار داده ،اما امروز آنها را به یک مصاف تمام عیارکشانده است.یک مقام ارشد دیپلماتیک عمانی نزدیک به بن علوی وزیر خارجه این کشور می گوید”همه نگران و درگیر وضع بغرنجی شده ایم.اما مسقط به تلاش های مثبت خود ادامه خواهد داد”. البته با توجه پاره یی زیاده روی های کلامی و تنش آلود افرادی مانند پرنس محمد بن سلمان ،شاید برای نتیجه گیری نهایی از تحولات جاری قدری زود باشد .اما پاره یی محافل سیاسی – امنیتی مقیم منطقه معتقدند برداشته شدن پاره یی موانع در روابط ویران شده دو کشور، احتمالا زمینه یی برای تغییر نگرش طرفین نسبت به یکدیگر فراهم کرده است . برداشته شدن سد اعزام زائران ایرانی به اماکن مقدس مکه و مدینه ، همکاری سعودی ها در پذیرش هیات دیپلماتیک ایران در جده، موافقت تهران با اعزام هیات سعودی برای بررسی چگونگی و بررسی حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد ، صدور بعضی احکام مربوط به محکومیت مهاجمان به سفارت عربستان، اظهارات تا حدی پس و پیش شده عادل جبیر مبنی بر عدم اصرار به کناره گیری اسد در سوریه و اعلام آمادگی شاه سلمان برای مذاکره با رهبران حوثی یمن ،مواردی هستند که توافق و تمرکزحداقلی روی هر یک از آنها، می تواند مستقلا به کاهش سطح تنش ها میان دو کشور کمک کند. “عطوان” معتقد است” نباید در مورد دست دادن وزرای خارجه ایران و عربستان و نتایج احتمالی آن چندان مبالغه کرد. اما در موضوع حج مشخص بود که مسئولان سعودی به طریقی خواهان گشایش در روابط با ایران هستند”.
به هر حال نه الزاما از موضعی خاورمیانه یی و محلی ،حتی با نگاه معطوف به ثبات و امنیت بین المللی،تداوم شرایط مخاطره آمیز بحران سیاسی میان ایران و عربستان دیگر نه امکان پذیراست ونه منطقی. ازاین جنبه نحوه برخورد دیپلماتیک وزیر خارجه ایران کاملا قابل درک است. تغییر وضع موجود ضرورت دارد،اما نه صرفا به علت اهمیت تهران و ریاض،بلکه بیشتر به این دلیل که مناسبات دو کشور با حفظ امنیت وتامین ثبات در منطقه گره خورده،بهتر است تعارف در این زمینه را کنار بگذاریم.روزنامه رای الیوم می نویسد” آنچه روی داده تحولی مهم است که باعث می شود که وقوع گشایش هایی در روابط بین ایران و عربستان در آینده نزدیک را بعید ندانیم .چه بسا این اقدام در جنگ سوریه نیز انعکاس داشته باشد. دو طرف در یافته اند گفتگو و دست یافتن به تفاهمات کم هزینه تر و کم ضررتر از هر اقدام دیگری است.matinmos@gmail.com