آمار دقیق مهاجرت مغزها و تحلیل گزارش سی‌ان‌ان/ برنامه دولت در جذب متخصصان خارج از کشور

به گزارش ستاد توسعه فرهنگ،براساس گزارش‌هاي معتبر بين‌المللي با موضوع مهاجرت و جابجايي بین‌المللی افراد تحصیل‌کرده، داده‌ها و روندهای کلان مهاجرت در سطح دنیا حاکی از افزایش دو برابری مجموع مهاجرین از سال 2000 تا 2010 است. در سال 2013، جمعاً 231.5 میلیون نفر خارج از وطن خود زندگی می‌کرده‌اند كه در اين گزارش ایران جزء کشورهای اصلی مهاجر فرست دنیا محسوب نمی‌شود. در گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (2015) ايران جزء 20 کشور اول و در گزارش بانک جهانی (2016) جزء 30 کشور اول ارسال کننده مهاجر قرار ندارد.
نرخ مهاجرت ایران به کل جمعیت به صورت تجمعی 1.1 درصد تا سال 2016 بوده است که از میانگین جهانی 3.2 درصدی و اکثر کشورهای با وضعیت توسعه مشابه پایین‌تر است.
بر اساس آخرین گزارشOECD در مورد افراد ترک وطن کرده، مجموعاً 845 هزار نفر ایرانی مهاجر در کشورهای OECD وجود دارد که معادل 1.5 درصد از جمعیت کشور است که کمتر از نصف میانگین جهانی 3.2 درصدی و کمتر از یک سوم میانگین 5 درصدی در کشورهای اروپایی است.
درخصوص مهاجران ایرانی به کشورهای OECD، می‎توان گفت بیش از 60 درصد به کشورهای انگلیسی‌زبانِ آمریکا، کانادا، انگلیس و استرالیا مهاجرت کرده‎اند که بیشترین سهم آن با 35 درصد در کشور آمریکا زندگی می‎کنند. براساس گزارش بین‌المللی مهاجرت سازمان ملل (2017) تا سال 2015 در مجموع اکثریت مهاجرین ایرانی به کشورهای آمریکا، آلمان، کانادا، انگلیس و سوئد عزیمت کرده‎اند.
در نهایت از منظر نرخ و میزان کلی مهاجرت، ایران بر طبق هیچ گزارش معتبر بین المللی جزء کشورهای با نرخ بالای مهاجر فرست محسوب نمی‌شود و نرخ مهاجرت کشور در مقایسه با میانگین 3.2 درصدی جهانی پایین‌تر و کمتر از نصف آن است. در سال 2015، رتبه کشور از نظر تعداد مهاجر ارسالی، 54 ام دنیا می‌باشد.
طبق آمار و اطلاعات موسسه مشاوره بین‌المللی آموزش و قوانین، تعداد دانشجویان بین‌المللی از 1.3 میلیون در سال 1990 به 5 میلیون دانشجو در سال 2014 رسیده است و ایران جزء کشورهای با تعداد بالای ارسال کننده دانشجو به کشورهای پیشرفته محسوب نمی‌شود. چین، روسیه، کره جنوبی و هند چهار کشور اول ارسال‌کننده دانشجو به کشورهای توسعه ‎یافته هستند (OECD, 2105). نکته قابل توجه حضور عربستان سعودی بین کشورهای فرستنده دانشجو به کشورهای OECD است. رشد 218 درصدی دانشجویان این کشور نسبت به سال 2012 می‌تواند نشان‌‎دهنده سیاست این کشور برای اعزام دانشجو به خارج از کشور باشد. ایران با داشتن 32758 دانشجو درOECD در میان ده کشور برتر فرستنده دانشجو قرار ندارد.
طبق گزارش مشترک سازمان ملل و OECD ایران با حضور در پایینترین سطح طبقه بندی جهانی از نظر این شاخص، در زمره کشورهایی است که نرخ مهاجرت افراد تحصیلکرده به کل جمعیت تحصیلکرده در آن، در طبقه کمتر از 5 درصد قرار دارد.
بنابراین میتوان به استناد آمار نهادهای معتبر بین‌المللی میتوان اینگونه گفت که بحران مهاجرت مغزها در ایران، فاقد هرگونه سندیت بوده و ایران با داشتن 12269 دانشجو در آمریکا، رتبه 11 ارسال دانشجو به آمریکا را به خود اختصاص داده‌اند که از نظر تعداد کل، دانشجویان ایرانی1.2 درصد از تعداد کل دانشجویان بینالمللی وارد شده به امریکا در سال تحصیلی 2016را تشکیل میدهند.( کشورهای چین، هند، عربستان، کانادا و … در رتبه های بالاتری قرار دارند)
براساس گزارش موسسه آمار اداره مهاجرت امریکا (http://www.migrationpolicy.org) در سال 2016 امریکا میزبان بیش از 4.1 میلیون دانشجوی خارجی بوده است. (اين اطلاعات براساس تعداد ویزای F1 صادرشده که مدت آن بیش از یک سال و ویزای تحصیلی محسوب می‌گردد بوده است) و کشورهای مبدا دانشجویان خارجی در امریکا نيز در سال‌هاي گذشته بطور قابل ملاحظه‌ای تغییر یافته‌اند.
در سال 1394-1395 کشور چین بیشترین تعداد دانشجویان خارجی در امریکا ( 31%) را داشته و کشورهای هند (14%)، کره جنوبی (7%)، عربستان صعوری (6%) و کانادا (3%) به ترتیب در رده‌هاي بعدي بوده و ايران در رتبه يازدهم قرار گرفته‌است. همچنين سال 1395 در مقايسه با سال 1394 تعداد 89000 نفر به دانشجویان خارجی در امریکا اضافه شده است که این رشد دانشجویان بيشتر از کشورهای هند، چین، برزیل، عربستان صعودی و کویت بوده است.
كمترين تعداد دانشجویان ایرانی در امريكا سال 1330-1331 حدود 600 نفر (رتبه دهم در جهان) و بيشترين تعداد در سال 1360 حدود 51000 نفر (رتبه اول درجهان) بوده است.
در دهه هفتاد تعداد دانشجویان ایرانی در امریکا به شدت کاهش یافت بطوري‌كه در سال 1378-1379 کمترین تعداد دانشجوی ایرانی (1700 نفر) در 45 سال گذشته به امریکا مهاجرت نمودند.
در دهه هشتاد کمترین میزان رشد سالانه تعداد دانشجو در سال 2004 ( 1382) با رشد منفی2/3 درصد بوده و بیشترین میزان رشد در سال 2009/2010 (1389-1388) با رشد 91/33 درصدی بوده است.
نکته قابل توجه درخصوص نرخ افزایش سالانه دانشجویان ایرانی در امریکا این است که از سال 1384 تا 1395 نرخ افزایش تعداد دانشجویان در امریکا نزولی بوده و از 2/25 درصد رشد سالانه در سال 1384-1385 به 2/8 درصد در سال 1394-1395 کاهش داشته است.

 برنامه دولت در جذب متخصصان و دانشمندان برجسته ایرانی خارج از کشور 
تجربه موفق طراحی و اجرای برنامه “همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم” از بهمن ماه سال 1393 توسط دولت و همچنين شکل‏گیری زیرساختی مناسب و سریع با هدف استفاده از ظرفیت و توان علمی و فناوری متخصصان ایرانی غیرمقیم در حوزه‌های مختلف تخصصی با مشاركت بیش از 40 دانشگاه، پژوهشگاه و مرکز علمی و فناوری برجسته داخلی به‌عنوان پايگاه‌هاي تخصصي همكار، منجر به بازگشت و شروع به کار 710 نفر از محققان و متخصصان ایرانی دانشگاه‌های برتر دنیا (اكثريت از كشورهاي امريكا، كانادا و كشورهاي اروپايي) در 28 ماه گذشته در قالب‌مدل‌هاي مختلف همكاري (پسادكتري، نظام وظيفه تخصصي، جذب هيئت علمي، شركت‌هاي دانش‌بنيان و اساتيد مدعو) شده و پیش‏بینی می‏شود با توجه به موفقیت نسبی این طرح و کسب اعتبار لازم در میان متخصصان ایرانی خارج از کشور و مراکز علمی و فناوری برجسته داخلی این روند افزایش يابد.
لازم به ذكر است، در مدت زمان كوتاه اجراي اين طرح بيش از 40 شركت فناور در حوزه‌هاي مختلف تخصصي توسط اين افراد تأسيس و منجر به ايجاد اشتغال براي تعداد زيادي از دانشجويان و فارغ‌التحصيلان مستعد داخلي شده است. همچنين تعدادي از آزمايشگاه‌ها و مراكز رشد در دانشگاه‌ها با همكاري ايشان راه‌اندازي و محصولات جديد با پتنت امريكا و اروپا ثبت شده است كه ادامه اين روند منجر به ارتقا سطح كيفي مراكز علمي و فناوري داخلي و افزايش سطح ارتباطات بين‌المللي اين مراكز را با دانشگاه‌ها و موسسات علمي محل فعاليت متخصصان ايراني در خارج از كشور خواهد شد.

5454