چرا یونسکو در مهار آتش هیرکانی به ایران کمک نکرد؟
در حالی که بیش از بیست روز از آتش‌سوزی در بخش‌هایی از جنگل‌های ثبت‌جهانی هیرکانی می‌گذرد و انتقادها نسبت به عملکرد نهادهای مسئول و شیوه کمک گرفتن از کشورهای خارجی و نهادهای بین‌المللی افزایش یافته، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور، تأکید کرد که «یونسکو نه وظیفه اجرایی برای مهار چنین بحران‌هایی دارد و نه بودجه‌ای برای اقدامات عملیاتی اختصاص می‌دهد و نقش این سازمان صرفاً «نظارتی» و «مشورتی» است.»
به گزارش تدبیرشرق، بیش از بیست روز از آتش‌سوزی جنگل الیت در چالوس؛ بخشی از جنگل‌های هیرکانی که در فهرست میراث جهانی سازمان علمی – فرهنگی یونسکو ثبت شده است، می‌گذرد. در شرایط معمول، انتظار می‌رود نهادهای مرتبط در چنین شرایطی با سرعت بیشتری واکنش نشان دهند اما گزارش‌ها نشان می‌دهد در این بحران نیز گروه‌های مردمی از آن نهادها که امکانات بیشتری در اختیار دارند، پیشی گرفته‌اند. این میان، پرسشی مهم دیگری افکار عمومی را درگیر کرده است؛ نقش سازمان‌های بین‌المللی نظیر یونسکو و همچنین متولی در سایه دیگری همچون وزارت میراث فرهنگی در قبال حفاظت از میراث طبیعی که آن را در یونسکو ثبت جهانی کرده است، چیست؟
ایسنا این پرسش را با علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در میان گذاشت که او در پاسخ به آن، گفت: در حوزه عناصر طبیعی و حتی آثار فرهنگی و تاریخی، یونسکو اساساً نقش نظارتی و مشورتی دارد.
ایزدی توضیح داد: «یونسکو» نه بودجه مستقیمی برای دخالت اجرایی اختصاص می‌دهد و نه اقداماتی برای مهار چنین بحران‌هایی انجام می‌دهد. این انتظار که یونسکو بیاید آتش‌سوزی را خاموش کند، تلقی درستی نیست. اگر زمانی به مشورت علمی یا تبادل نظر تخصصی نیاز داشته باشیم، می‌توانیم با این نهاد در تعامل باشیم، اما از منظر مالی و اجرایی نمی‌توان از یونسکو انتظار دخالت مستقیم داشت؛ زیرا اساساً یک نهاد فرهنگی ـ علمی ـ نظارتی است.
او افزود: از این ظرفیت بیشتر برای اعتباربخشی، معرفی و توسعه گردشگری و تقویت پرونده‌های ثبت جهانی استفاده می‌شود. ما نیز در راستای توسعه این بخش‌ها در حال رایزنی و برنامه‌ریزی هستیم.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور گفت: اهمیت ثبت جهانی این منطقه بر کسی پوشیده نیست، اما باید توجه کنیم که متاسفانه چنین حوادثی با همه سختی و تلخی آن، گهگاه رخ می‌دهد. شنیده‌ام که دستگاه قضایی در حال بررسی منشاء آتش‌سوزی است تا مشخص شود که آیا عامل انسانی در این رخداد نقش داشته یا عوامل طبیعی موجب آن شده است. هرچه بوده، این اتفاق تلخ کام همه را آزرده است.
او در ادامه اظهار کرد: واقعیت این است که امسال فصلی بسیار خشک را پشت سر گذاشته‌ایم و این حادثه در بدترین زمان ممکن اتفاق افتاد؛ چراکه در فصل بهار و تابستان رطوبت هوا در بسیاری مواقع مانع گسترش عظیم آتش می‌شود، اما در پاییز شرایط اقلیمی چنین بازدارندگی‌ای را ندارد.
ایزدی اضافه کرد: تمام مجموعه‌های درگیر از نیروهای مردمی و داوطلبان محلی گرفته تا هلال احمر، مدیران محیط زیست و منابع طبیعی، با تمام توان در تلاش بوده‌اند. با این حال، شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی منطقه سبب شده که آتش از چندین جبهه شعله‌ور شود و مدیریت بحران را با دشواری مواجه کند. تصور بر این بود که آتش خیلی زودتر کنترل می‌شود، اما متاسفانه هر بار با وجود مهار نسبی، دوباره شعله‌ور شده است.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی افزود: متاسفانه در برخی رسانه‌ها، تلاش واقعی مردم و نیروهای محلی به‌درستی بازتاب نمی‌یابد؛ مردمی که با سختی و جانفشانی در حال کمک هستند. در سطح بین‌المللی نیز دولت هماهنگی‌هایی با ترکیه انجام داده و دیدم در برخی منابع که موضوع رایزنی با روسیه نیز مطرح شده است. امیدواریم شرایط اقلیمی مساعدتر شود تا روند مهار آتش تسریع شود. این حادثه بسیار ناگوار است و امید داریم شاهد تکرار آن نباشیم.
با وجود این اظهارات، همچنان این سؤال مطرح است که پس از ثبت یک اثر در فهرست جهانی، چه میزان وظایف حمایتی، مدیریتی یا مداخله‌ای برای حفاظت از آن اثر بر عهده و متوجه سازمان‌های بین‌المللی و وزارت میراث فرهنگی است، و آیا تاکید صرف بر وظیفه «مشورتی» و «نظارتی» در بحران‌هایی که یک میراث طبیعی را به نابودی می‌کشاند، توجیه‌پذیر است؟
روشن است که چنین ابهاماتی، افکار عمومی را به دشواری می‌تواند قانع کند و ضروری است کارشناسان بیشتری وارد بحث شوند و پاسخ‌هایی شفاف‌تر و دقیق‌تر ارائه دهند.
اگرچه، کاوه مدنی، رئیس اندیشکده آب سازمان ملل، نیز در این زمینه تأکید کرده است که «سازمان‌هایی مانند یونسکو فاقد اختیارات اجرایی و مداخله‌ای مستقیم در مهار چنین بحران‌هایی هستند و تنها نقش حمایتی، تسهیل‌گر یا نظارتی دارند؛ مگر آنکه دولت ذی‌ربط به‌صورت رسمی درخواست کمک ارائه دهد.»
