تغییر الگوی مهاجرت ایرانیان به سمت عربستان و امارات به عنوان قطب‌های جدید علم و فناوری!
نتایج بررسی سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱ نشان می‌دهد الگوهای مهاجرت ایرانی‌ها در آینده شاهد تغییرات گسترده‌ای خواهد بود و کشورهای منطقه خاورمیانه، به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و تا حدودی فرهنگی، یکی از قطب‌های اصلی جذب‌کننده مهاجران ایرانی خواهند بود و در این بین عربستان و امارات به‌عنوان قطب‌های جدید علم و فناوری، تبدیل به دو گزینه اصلی برای جذب نیروی انسانی کشور خواهند شد.
به گزارش تدبیرشرق، اکثر کشورهای دنیا رصد مهاجرت‌ها را در دستور کار دارند تا با بررسی آمارهای ورودی و خروجی‌ها، اطلاعات کاملی از وضعیت مهاجرت افراد اثرگذار جامعه داشته باشند. بر اساس این داده‌ها است که سیاستگذاران برای ایجاد زیر ساخت‌های مؤثر برای نگهداشت جامعه نخبگانی در کشور خود، برنامه‌ریزی می‌کنند.
بر اساس این اهداف بوده است که رصدخانه مهاجرت ایران به عنوان اولین نهاد پژوهشی کشور در زمینه تحلیل داده‌های مهاجرتی از سال ۱۳۹۷ با همکاری معاونت علمی و فناوری وقت ذیل پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف راه‌اندازی شد.
رصدخانه مهاجرت ایران، یک نهاد پژوهشی در بستر پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف است که با هدف رصد، پایش و تحلیل وضعیت مهاجرت به ایران و یا از ایران به خارج تاسیس شده است.
بر این اساس است که این مرکز بر پایه داده‌هایی از منابعی چون انستیتوی آمار یونسکو (IS)، داده‌های مؤسسه آموزش بین‌المللی (Education International of Institute) مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و پیمایش‌های رصدخانه مهاجرت ایران اقدام به ارائه آمارهایی در حوزه‌هایی چون “شمارش جمعیت مهاجران ایرانی در جهان بر اساس آمار سرشماری کشورها، “طرح‌های آمارگیری از نیروی کار” و “آمارهای ثبتی مهاجرت” می‌کند.
در این راستا درگاه داده‌های مهاجرت ایران (داما) پروژه‌ای است که توسط رصدخانه مهاجرت ایران با هدف ارائه داده‌های مهاجرت در چهار دسته عمده “مهاجرت اقتصادی و نیروی کار”، “تحرک دانشجویی”، “پناهندگان” و “پناهندگی و مهاجرت بازگشت” راه‌اندازی شده است.
آمارهای مهم مهاجرتی
طبق نتایج سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱، سیر مهاجرت ایرانی‌ها در چند سال گذشته در همه مقاصد اصلی مهاجران ایرانی، صعودی بوده و حالا نسبت جمعیت مهاجران ایرانی به کل جمعیت ایران، حدود ۲.۲ درصد است. بر اساس این سالنامه، تخمین‌های زیادی از تعداد مهاجران ایرانی وجود دارد:
۱. بر اساس آخرین گزارش بخش اجتماعی اقتصادی سازمان ملل در سال ۲۰۲۰ میلادی، جمعیت ایرانیان مهاجر حدود یک میلیون و ۳۲۵ هزار نفر برآورد شده است؛
۲. طبق بررسی‌های گردآورندگان سالنامه مهاجرت ایران از تجمیع منابع آماری داخلی و بین‌المللی نیز تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی، تعداد مهاجرین ایرانی حدود ۲ میلیون و ۶۲ هزار نفر بوده است؛
۳. آخرین آمار اعلامی دبیرخانه شورای عالی ایرانیان که در سال ۲۰۲۰ میلادی ارائه شده نیز جمعیت ایرانیان مهاجر را در حدود ۴ میلیون نفر تخمین زده است. البته به‌گفته سالنامه مهاجرت ایران این آمار چندان قابل راستی‌آزمایی نیست.
طبق بررسی‌های سالنامه مهاجرتی ۱۴۰۱، از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ میلادی، در اروپا و آمریکا به‌طور متوسط سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیرتوریستی برای ایرانیان صادر شده بر این اساس، بدون احتساب کشور ترکیه، جریان مهاجران ایرانی به این مقاصد سالانه در حدود ۶۵ هزار نفر بوده است.
طی همین مدت جمعیت ایرانیان در مقاصد زیر، به این ترتیب رشد کرده است:
آمریکا ۱۱.۵ درصد
کانادا ۷۷ درصد
بریتانیا ۲.۵ درصد
نکته قابل توجه در این گزارش، حضور ترکیه در بین مقاصد اصلی مهاجران ایرانی است؛ به‌طوری که جمعیت ایرانیان در این کشور در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۴ میلادی، بیش از ۵ برابر رشد کرده است. بنا بر اعلام مرکز آمار ترکیه، جمعیت ایرانیان در ترکیه در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۱۵۵ هزار نفر بوده است.
ترکیه از سال ۲۰۱۹ میلادی به مقصد مورد علاقه مهاجران ایرانی تبدیل شده است تا جایی که جمعیت ایرانیان در ترکیه در بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ میلادی، بیشتر از جمعیت ایرانیان در اتحادیه اروپا، بریتانیا و استرالیا است.
۱۰ مقصد اول مهاجران ایرانی
به‌گزارش سالنامه مهاجرت ایران و بر اساس تجمیع داده‌های بین‌المللی و منابع آماری کشورهای مقصد از سال ۲۰۱۸ تا سال ۲۰۲۱ میلادی، امارات، آمریکا، کانادا، آلمان، ترکیه، بریتانیا، سوئد، استرالیا، رژیم اشغالگر قدس و کویت ۱۰ کشور اول میزبان بیشترین جمعیت مهاجران ایرانی هستند.
طبق آمار OECD، در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۱ میلادی، ۴ کشور آلمان، سوئد، هلند و فرانسه، میزبان بیشترین تعداد مهاجران ایرانی بوده‌اند و آلمان اولین مقصد ایرانی‌ها برای مهاجرت به اروپا محسوب می‌شود.
در عین حال، بررسی‌های رصدخانه مهاجرت ایران در زمینه مهاجرت‌های اجباری، پناهجویی و پناهندگی نیز نشان داده که همچون سال ۲۰۲۰ میلادی، کشورهای ترکیه، آلمان، بریتانیا و ایرلند شمالی، عراق و آمریکا ۵ مقصد اصلی اتباع ایرانی در وضعیت پناهجویی در سال ۲۰۲۱ میلادی بوده‌اند.
منظور از وضعیت پناهجویی فردی است که درخواست پناهندگی داده، اما این درخواست هنوز قبول نشده است. در شاخص پناهندگی نیز در سال ۲۰۲۱ میلادی، آلمان، بریتانیا و ایرلند شمالی، استرالیا، سوئد و اتریش، ۵ کشور اول میزبان اتباع ایرانی در وضعیت پناهندگی بودند. منظور از پناهنده فردی است که با درخواست پناهندگی وی موافقت شده است.
سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱ همچنین نشان می‌دهد، کانادا، آلمان، آمریکا، ترکیه، ایتالیا، مجارستان، روسیه، بریتانیا، استرالیا و فرانسه بر اساس داده‌های ملی این کشورها در بازه سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ میلادی، ۱۰ مقصد اول دانشجویان ایرانی بوده‌اند. البته طبق گزارش یونسکو در سال ۲۰۲۰ میلادی ترتیب این کشورها متفاوت است و به‌ترتیب آمریکا، آلمان، ترکیه، کانادا، ایتالیا، مجارستان، استرالیا، روسیه، فرانسه و بریتانیا ۱۰ مقصد اول دانشجویان ایرانی در سال ۲۰۲۰ میلادی بوده‌اند.
بر اساس اعلام سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱ عمده‌ترین دلایل مهاجرت ایرانیان به این شرح است:
| ردیف | دلایل مهاجرت |
|---|---|
| ۱ | شیوه حکمرانی |
| ۲ | وجود فساد نهادینه‌شده در کشور |
| ۳ | دستیابی به رفاه و امنیت بیشتر |
| ۴ | وجود تبعیض‌های حرفه‌ای و اجتماعی |
| ۵ | کیفیت زندگی بهتر در خارج از کشور |
| ۶ | نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی |
| ۷ | شرایط تحریم |
| ۸ | سطح حقوق و دستمزد |
| ۹ | بی‌ثباتی اقتصادی کشور |
طبق بررسی‌های کارشناسان سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱، الگوهای مهاجرت ایرانی‌ها در آینده شاهد تغییرات گسترده‌ای خواهد بود و کشورهای منطقه خاورمیانه، به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و تا حدودی فرهنگی، یکی از قطب‌های اصلی جذب‌کننده مهاجران ایرانی خواهد بود.
در این بین عربستان و امارات به‌عنوان قطب‌های جدید علم و فناوری، دو گزینه اصلی برای جذب نیروی انسانی کشور خواهند بود. این کشورها برای تحقق اهداف توسعه شهری خود، نیازمند جذب متخصصان و مستعدان مختلف از سراسر جهان هستند و با ارائه تسهیلات جذاب سعی در جذب نیروهای مستعد، نوآور و خلاق دارند.
حواشی برای یک نهاد رصدگر مهمترین پدیده اجتماعی
علی‌رغم آنکه رصدخانه مهاجرت ایران هر ساله در فضای نبود آمارهای منسجم و یکپارچه اقدام به جمع‌آوری آمارهای مربوط به مهاجرت می‌کند، از سوی برخی از رسانه‌ها خبر ممنوع‌المصاحبه شدن دکتر بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران منتشر شد.
این در حالی است که روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری در پاسخ به شبهه ممنوع‌المصاحبه بودن مدیر رصدخانه مهاجرت ایران گفت: من نمی‌دانم این ممنوع‌المصاحبه شدن را چه کسی انجام داده و چرا چنین موضوعی مطرح شده است، اما باید توجه داشت که رصدخانه مهاجرت ایران، به عنوان یک پژوهشکده تخصصی در حوزه مهاجرت، بر اساس داده‌ها و اطلاعات آماری، صرفاً نتایج مطالعات و تحقیقات در این حوزه را بیان می‌کند. باید آگاه بود که نتایج پژوهشی این رصدخانه، در قالب و جایگاه خودش مورد توجه قرار بگیرد و به عنوان یک آمار از یک نهاد دولتی یا حاکمیتی تلقی نشود.
وی با تاکید اینکه باید اطلاعات صحیح در حوزه مهاجرت ارائه شود، افزود: رصدخانه مهاجرت ایران یک پژوهشکده ذیل دانشگاه صنعتی شریف است که پژوهش‌هایی را در حوزه مهاجرت انجام می‌دهد. گزارش‌ها و نتایج این رصدخانه، در واقع نتایج پژوهش‌ها هستند و خود رصدخانه مهاجرت نیز به خوبی نسبت به ماموریت، نقش و جایگاه خود آگاه است.
دهقانی فیروزآبادی با تاکید بر اینکه این مؤسسه به آمارهای رسمی در خصوص گذرنامه‌ها و مدارک دانشگاهی و ورودی‌ها و خروجی‌ها دسترسی ندارد، ادامه داد: در چنین شرایطی داده‌های ارائه‌شده از سوی این رصدخانه شفاف نیست و همانطور که این رصدخانه اعلام کرده، آمارهای این رصدخانه رسمی نیست.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری با بیان اینکه رئیس این رصدخانه ممنوع‌المصاحبه نیست، تصریح کرد: تاکید بر این است که داده‌های غلط به مردم ارائه نشود.
وی با تاکید بر اینکه پدیده مهاجرت در کشور وجود دارد و قابل کتمان نیست، ادامه داد: وجود این پدیده ناشی از سیاستگذاری‌ها، عدم توجه به زیرساخت‌ها و عدم ایجاد منابع جدید است.
در حالی که کشور همچنان با پدیده مهاجرت مواجه است، ارائه اخباری از ممنوع‌المصاحبه شدن مدیر رصدخانه مهاجرت نمی‌تواند از رنگ و لعاب پدیده مهاجرت نخبگان کشور بکاهد و حتی این گونه به نظر می‌رسد که ارائه همین آمارهای بی‌رمق می‌تواند نمایی کلی از وضعیت خروج نخبگان از کشور ارائه دهد و بهتر است به جای پاک کردن مساله به ریشه‌یابی مهاجرت‌ها و ارائه راهکارهای روشن برای نگهداشت آنها در کشور پرداخت.
در این زمینه پیشنهاد می‌شود که سایر نهادهای کشور از جمله سازمان آمار ایران، وزارت امور خارجه، وزارت علوم و سازمان امور دانشجویان به این رصدخانه بپیوندند تا با ارائه آمارهای روشن و شفاف، اطلاعات مربوط به خروج نخبگان و جذب دانشجویان بین‌المللی، تصویری شفاف و شیشه‌وار از زمینه‌های نگهداشت نخبگان ایجاد کنند.
نخبگان، دانشجویان، کارآفرینان صاحبان ایده و نوآوری و همه مردم، سرمایه‌های کشور هستند و رفتن هر یک از آنها، به معنای سخت‌تر شدن مسیر پُر شیب توسعه خواهد بود.
/دیارمیرزا
