تغییرات اقلیمی ، کاهش مراتع و عدم انجام عملیات آبخیزداری از عوامل اصلی پدید آمدن سیلاب هاست

تدبیرشرق/گفتگو با آسان باقر زاده ؛ مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب و سرپرست مدیریت رودخانه ها و سواحل شرکت آب منطقه ای گیلان

با لطف پروردگار در سالهای اخیر شاهد بارش های خوبی در ارتفاعات و جلگه گیلان هستیم که گاه باعث جاری شدن سیل و وقوع خساراتی نیز می شود از همین روی در روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان در نظر داریم تا در سلسله نوشتار ها و گفتگو هایی به قلم و با کارشناسان خبره این شرکت به بررسی ابعاد و علل این پدیده طبیعی خلقت در استان گیلان بپردازیم و آنچه در ادامه می خوانید اولین جستار از همین خانواده است .

در سالهای اخیر در کشور شاهد وقوع سیلاب های متعددی هستیم که این سیلاب ها در نقاط مختلف از لحاظ جغرافیایی به وقوع پیوسته اند . مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی‌ ‌‌علل وقوع سیل‌های کشور را از جنبه های مختلفی مورد بررسی قرار داده و به عواملی دست یافته است که بر اساس آنها می توان اقدامات پیشگیری از سیلاب ها را با تمهیدات جدی اجرایی کرد

در این خصوص آسان باقرزاده سرپرست دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای گیلان در گفتگویی با خبرنگار روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان افزود : یکی از عوامل مهم تاثیر گذار بر بحث سیلاب ها تغییرات اقلیمی در مناطقی است که میزان بارش ها از وضعیت نرمال خارج می شود. بر اساس مطالعات انجام شده چنین بارش هایی در مناطق مورد نظر در طی زمان چند ساعته به مقدار قابل توجهی رسیده و خود بارش بیش از حد باران موجب روان شدن سریع آن به سایر مناطق شده است . به عنوان نمونه بر طبق بررسی های سازمان هواشناسی گیلان و شرکت آب منطقه ای این استان ، سیلاب ها در بازه  زمانی به مدت 3 الی 4 ساعت، با بارش 250 میلی متر باران در ارتفاعات ( به عنوان نمونه ارتفاعات منطقه تالش ) رخ می دهد  واین در حالی است که در منطقه ی جلگه ای بارش به میزان بسیار کمتری رخ داده است.

باقرزاده در ادامه عنوان کرد : بر اساس همین مطالعات چند سالیست که پدیده افزایش بارش در ارتفاعات و کوهستان و در منطقه جلگه ای با کاهش بارش ها مواجه هستیم.این امر تاثیر گذاری بسیاری در وقوع سیلاب دارد و در شمال کشور وعلی الخصوص در کوهستانهای گیلان که فاصله ی اندکی تا دریا دارند و شیب این کوهها نیز زیاد است و زمانی که حجم بارش افزایش می یابد این بارش ها با سرعت زیاد به سمت دریا حرکت می کنند و سرعت زیاد بارش و سیلابی شدن آن موجب تخریب می شود .

وی اشاره نمود :عامل دیگری که در بحث وقوع سیلاب ها اهمیت دارد ، تخریب مراتع در مناطق ییلاقی است چون در مناطق ییلاقی و بالادست اگر بارندگی رخ دهد و مرتعی وجود نداشته باشد بارش بر روی خاک نازل می شود و خاک را به سرعت شسته و به سمت پایین دست حرکت می کند ، یقینا وجود مرتع و علفزار در مناطق بالادست مانعی برای کنترل سرعت جریان آب خواهد بود و شاید بتوان گفت که یکی از دلایل کاهش وجود مراتع در ییلاقات چرای مفرط دامها در این مناطق است  که البته چندان تاثیر گذاری مهمی ندارد اما یکی از عوامل بسیار تاثیر گذار بر کاهش مراتع ، ایجاد ساخت و سازهای فراوان در مناطق ییلاقی است. مثال دیگری که در این خصوص می توان بیان کرد ساخت و سازهایی در ارتفاعات تالش گیلان نظیر مناطق ناو ، آق اولر و … است  که در این مناطق ییلاقی مراتع به جهت همین ساخت و سازها تخریب شده اند و میزان نفوذ پذیری سطح خاک نیز کاهش یافته است و به همین علت روان آب به سهولت به سمت پایین دست حرکت می کند.

سرپرست دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای گیلان گفت : تردد مسافرین ، ساکنین و یا ساکنین غیر دایم  هم موجب کوبش خاک و تخریب خواهد شد که این نیز یکی از عوامل کاهش نفوذپذیری خاک می باشد  . از سوی دیگر عدم توجه به عملیات آبخیزداری در بالادست امکان پدید آمدن سیلاب ها به سهولت امکانپذیر شده است .

وی در خصوص تاثیر عوامل پایین دست افزود : در مناطق پایین دست عوامل دیگری در امر تخریب موثر هستند منجمله تصرفات مردم در اراضی حاشیه ای ، حریم رودخانه و حتی بستر رودخانه ها و برداشت مصالح رودخانه ای  بصورت غیر مجاز . متولی قانونی جلوگیری از تجاوز به حریم و بستر رودخانه شرکت آب منطقه ای است . در بخش برداشت های مصالح اگر به صورت مجاز باشند ، سازمانهایی نظیر سازمان صنعت ، معدن و تجارت ،آب منطقه ای و محیط زیست دخیل هستند و مسئول کنترل برداشت ها بر اساس مجوز صادره می باشند تا این برداشت ها غیر اصولی و با تخریب دیواره های رودخانه نباشد. برای صدور مجوز برداشت توسط تمامی این سازمانها بازدیدهایی صورت می گیرد .

در خصوص برداشت مصالح از رودخانه ها بارها از سوی کارشناسان عنوان شده که چنین برداشت هایی متوقف گردد و برداشت ها به سمت منابع کوهی پیش رود اما همچنان متاسفانه به دلیل اجرای پروژه های ملی و زیربنایی درخواست ها برای برداشت مصالح رودخانه ای به جهت سهل الوصول بودن و کم هزینه تر بودن آن وجود دارد.

در مناطق جنگلی استان گیلان قطع درختان به آن صورت که در سایر استانها وجود دارد و موجب وقوع سیلاب می گردد ، صورت نمی پذیرد و به نظر می رسد که ساخت و سازها در مناطق بالادست در وقوع سیلاب بیشتر تاثیرگذارند.

باقرزاده درباره سیل اخیر تالش که باعث خساراتی در این شهرستان گردید ،  افزود :درسیل اخیر شهرستان تالش که موجب تخریب پل عابر پیاده شهر هشتپر شد در بالادست و  پایین دست  پل ، کف بندهایی در گذشته احداث گردید اما این کف بندها به دلیل شدت جریان سیلاب و حجم زیاد بارش ها شکسته شد ،  سیلاب مذکور سیلابی 50 ساله از سوی کارشناسان عنوان شده و این در حالی است بر اساس آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی ، حداکثر طغیان با دوره برگشت 25‌ساله به وسیله وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقه‌ای تعیین می‌شود. در مناطقی که ضرورت ایجاب می‌نماید سیلاب با دوره برگشت کمتر یا بیشتر از 25‌ساله ملاک محاسبه قرار گیرد، شرکت های آب منطقه‌ای حسب مورد با ارایه نقشه‌های مربوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت نیرو مجوز لازم را‌ اخذ کرده و تمهیدات لازم را بر این اساس انجام  می دهند .

در بسیاری از نقاط در شهرستان تالش این تعیین حریم صورت گرفته و گابیون بندی نیز انجام شد و ساماندهی رودخانه ها در دستور کار شرکت آب منطقه ای گیلان قرار داشته است و بر اساس مطالعات شرکت های مشاور و شناسایی نقاط خطر آفرین این ساماندهی صورت پذیرفته و سنگ چینی ، گابیون بندی و کف بند انجام شده بود اما شدت سیلاب فراتر از انتظار بوده است. توجه به مواردی که عنوان شد ، قطعا می تواند در پیشگیری از وقوع سیلاب ها موثر باشد و انجام مطالعات بیشتر درخصوص سیلاب های اخیر در استان گیلان می تواند راهکارههای کوتاه مدت و بلندمدتی را به دست دهد که بر اساس آنها از شدت تخریب هایی که ممکن است با وقوع سیلاب های احتمالی رخ دهد جلوگیری شود .