مردم سالاری، انتخاب یا بیعت؟
شاید بیعت با اصحاب قدرت را بتوان به عنوان نمونه های ابتدائی سیر توالی دموکراسی در گذشته قلمداد نمود، اما گذشت زمان باعث بسط و گسترش معنا و مفهوم این واژه در جهان مدرن شده است که امروزه در قالب انتخابات آزاد به عنوان یکی از ارکان اساسی دموکراسی و مهم ترین ابزار مردم برای تاثیر گزاری بر روند مدیریت کشور تبلور یافته است.
دموکراسی شیوه ای از حکومت است که در آن این مردم هستند که به جای حکمرانی شخص یا گروهی خاص زمام امور را در دست دارند.
با این وجود هیچگونه تعریف فراگیر و جهان شمولی که مورد پسند تمامی نخبگان قرار بگیرد برای آن وجود ندارد.
یکی از دلایل این امر آن است که دموکراسی یا در جامعه اسلامی به عبارتی مردم سالاری، همواره متاثر از فرایند توسعه، تغییر و دگرگونی است.
شاید بیعت با اصحاب قدرت را بتوان به عنوان نمونه های ابتدائی سیر توالی دموکراسی در گذشته قلمداد نمود، اما گذشت زمان باعث بسط و گسترش معنا و مفهوم این واژه در جهان مدرن شده است که امروزه در قالب انتخابات آزاد به عنوان یکی از ارکان اساسی دموکراسی و مهم ترین ابزار مردم برای تاثیر گزاری بر روند مدیریت کشور تبلور یافته است.
اگرچه ممکن است بیعت و انتخابات در پاره ای از موارد، شباهت هایی با یکدیگر داشته باشند ، اما این وجه همگونی هرگز به معنای اشتراک مفهوم و ماهیت واحد آنها نیست.
در انتخابات، شخص منتخب تا زمانی مورد پذیرش و تایید موکلان خود قرار می گیرد که به خواسته ها ،توقعات و تمایلات آنها جامعه عمل بپوشاند و مردم نیز تنها تا زمانیکه وی به این امر التزام داشته باشد خود را ملزم به حمایت و همراهی می دانند.
این همراهی در بسیاری از مواقع مقطعی است و چه بسا با پایان یافتن یا حتی در طی دوره خدمت مسوولی ؛ از وی اعلام برائت شده و بنابر مصالح شخصی یا جمعی حمایت از شخص دیگری در دستور کار قرار بگیرد.
در حالیکه بیعت همان تعهد اطاعت است و بیعت کننده حق خروج از آن را ندارد.
نمایندگان مردم با توجه به سوگند یاد شده، تعهد می دهند از ودیعه ای که ملت به آنها سپرده پاسداری نمایند و همواره به حفظ حقوق ملت و خدمت به ارکان جامعه پایبند باشند، در صورتی که بیعت با اطاعت بی چون و چرای بیعت شونده و وفاداری همیشگی بدور از هرگونه پرسش، خواسته ها، وظایف و تعهدات دو جانبه همراه است.
امام علی (ع) در خطبه ۳۴ نهج البلاغه می فرمایند:
آنچه حق من بر شما است آن است که به پیمان خود، پایبند باشید و هرگاه شما را میخوانم اجابت کنید و آنچه دستور می دهم فرمانبردار باشید.
ایشان در روایات فراوان ، بیعت را همچون طوقی دانسته که گردن بیعت کننده را فرا گرفته و انسان را گریبانگیر و گردن گیر آن می داند و شکستن پیمان را از گناهان بزرگ برمی شمارد.
در پایان، آنچه همگان بر آن توافق دارند، این است که بیعت از مقوله تعهد و لازم الاجراست.
به نظر می رسد الزامات جهان مدرن دستیابی به این مهم را تا حدود زیادی غیرقابل دسترسی کرده است و چنین چیزی تنها برای پیامبر، ائمه مطهر و خاندان وی کاربرد داشته است و اشخاص معمولی را باید از این حیث از آن مبرّا دانست.
/ساعد فرخی فومنی
