شفیعی:از کوتاه‌ترین راه باید صاحب تکنولوژی شویم
شفیعی:از کوتاه‌ترین راه باید صاحب تکنولوژی شویم
کشور ما نیاز به انقلاب تکنولوژی دارد|در نظام دلالی عده‌ای صاحب ثروت و پول می‌شوند
متین‌دخت والی‌نژاد: ساده‌سازی و پیاده‌سازی فناوری های مدرن دنیا هیچ شباهتی با تماشای آن از دور ندارد؛ چه بسیار پالایشگاه ها، کارخانه های بزرگ صنعتی و پروژه های از این دست در نمای زیبایی قاب گرفته شده اند که به باور بسیاری اجرای کردن آن در کشورهای در حال توسعه امری نشدنی و مهال به حساب می آید.
این گزاره در حالی از سوی گروهی مطرح می شود که در جغرافیایی وسیع دنیا چهره هایی هستند که پس از پایان دوران تحصیلات تکمیلی به جوامع مدرن بشری سفر می کنند تا با کنکاش در جزییات پیشرفته ترین و مدرن ترین تکنولوژی، راه را برای پیاده سازی آن در داخل کشور باز کنند. محمدابراهیم شفیعی در میان همین افراد قرار می گیرد.او که در مقطع دکترای مهندسی نفت با گرایش مخازن نفت و گاز را در دانشگاه کالگاری کانادا سپری کرده و تلاش کرده تا با حضور در مرکز تکنولوژی های پیشرفته و نوآوری در کانادا به روز‌ترین رویدادهای نفتی را جهت پیاده سازی در داخل کشور به جوانان ایرانی بسپارد. شفیعی اعتقاد دارد «خرید تکنولوژی دلیلی بر صاحب شدن و مالکیت فکری آن تکنولوژی نیست و کشور باید به سمتی حرکت کند که صاحب تکنولوژی شود و از کارشناسان و دانشجوهای داخلی برای صنعت نفت استفاده کند.»
گفت وگو با محمد ایراهیم شفیعی، مدیر کل سابق امور فناوری وزارت نفت و کارشناس انرژی را که در کافه خبر برگزار شد،می خوانید:
*****
* حدود یک سال و نیم از برداشته شدن تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام می‌گذرد. در این مدت، شاهد تحولات مختلفی در فضای اقتصادی کشور بودیم و نمونه محسوس، شاخص‌های اقتصادی است که رشد قابل توجهی داشته است. به نظر شما، اثر برجام روی صنعت نفت چگونه بوده است؟
از جهت اینکه بتوانیم صادرات نفت را افزایش دهیم، برجام تاثیر گذاشته است. اما در حوزه‌های دیگر، من هنوز اثری از برجام ندیده‌ام.
* این دیدگاه را از چه نظری دارید؟
ببینید، در رابطه با واردات تکنولوژی باید بگویم که مبحثی در کشور تحت عنوان خرید تکنولوژی مطرح شد، اما برخی در تفسیر مفهوم خرید تکنولوزی اشتباه می‌کنند. اگر ما دو مقوله صاحب تکنولوژی شدن را با خرید تکنولوژی جدا کنیم، آن زمان می‌توانیم تشخیص دهیم که جایگاه تکنولوژی کجا است؟
حدود ۶۰، ۷۰ سال است که کشورمان به نام اینکه می‌خواهد مدرنیزه شود، به نام اینکه می‌خواهد تکنولوژی‌های غرب را وارد کند و توسعه تکنولوژی دهد، به سمت خرید تکنولوژی رفته است. اما خرید تکنولوژی هرگز مساوی با مالکیت و توسعه تکنولوژی نیست. خرید یعنی نظام حاکمیت دلالی. حاکمیت دلالی در کشور ایران بسیار پرقدرت است و به این آسانی نیز نمی‌توان با آن مبارزه کرد، چون دلالان نفوذ بسیار بالایی دارند و در همه جا نیز تقریبا دست دارند. در نتیجه اگر بتوانیم در گام اول، موضوع دستیابی به تکنولوژی و صاحب شدن تکنولوژی را با موضوع خرید آن جدا کنیم، شرایط را بهتر می‌کند.
* در حوزه خرید تکنولوژی در صنعت، بحث دلالی از چه زمانی شکل گرفت؟
شما موقعی که یک کالایی را می‌خرید، نظام‌های دلالی حاکم می‌شود، نه تکنولوژی. نظام‌های دلالی صرفا به سود نگاه می‌کنند و به این موضوع توجه می‌کنند که بالاترین نرخ سود در کدام بخش وجود دارد. به همین ترتیب کالاهای درجه دو و یا حتی پایین‌تر و از رده خارج را می‌خرند و می‌آیند به ما می‌فروشند.
دلالی تقابل کامل با اقتصاد مقاومتی دارد، نه تنها در حوزه نفت، بلکه در همه حوزه‌ها به اقتصاد صدمه می‌زند. نظام دلالی، نظامی است که عده‌ای صاحب ثروت و پول حاکم هستند و قدرت را در اختیار گرفته و صرفا در حوزه خرید تمرکز می‌کنند. این خرید با کیفیت و درجه بالا نیست. متاسفانه نظارت کاملی هم بر آن نمی‌شود. اگر کسی کالایی را وارد می‌کند، اینکه کالا از نظر کیفیت در چه درجه‌ای قرار دارد، اهمیت دارد.
* در این خصوص مثالی می‌زنید؟
در حال حاضر اکثر خریدهایی که از چین و سایر کشورها انجام می‌شود، به این معنا نیست که ما صاحب آن تکنولوژی شده‌ایم، بلکه فقط آن تکنولوژی را می‌خریم. از غرب هم می‌خریدیم، همین اتفاق رخ می‌داد.ما نیاز به تعامل با دنیا داریم . هم‌اکنون تکنولوژی و سیستم‌های موجود در داخل کشور قدیمی است. زمانی که سیستم را خریداری می‌کنید، باید قطعات آن را نیز بخرید. اگر اصل سیستم قدیمی باشد، باید قطعاتی که می‌خریم نیز قدیمی باشد. بسیاری از تکنولوژی‌هایی که در حوزه‌های نفت به کار می‌بریم، از رده خارج هستند. من زمانی که در کانادا کار می‌کردم، می‌دیدم بسیاری از خرید‌های ما، خریدهایی است که صاحب تکنولوژی معتقد بود از رده خارج شده‌اند.
مثل این می‌ماند که شما یک ماشین بنز سال ۲۰۰۲ می‌خرید. تا مادامی که این بنز را سوار می‌شوید، باید قطعات ۲۰۰۲ را خریداری کنید. نمی‌شود قطعه بنز 2017 را به ۲۰۰۲ ببندید.
من معتقدم ما در کشور نیاز به انقلاب تکنولوژی داریم؛ به خصوص این اتفاق باید در صنعت نفت بیفتد. صنعت نفت ایران، صنعتی است که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و دارای کارشناسان بسیار ارزشمند و صاحب نظر و توانا است، اما هیچ‌کس آن‌طور که باید از آن‌ها استفاده نمی‌کند.
خرید تکنولوژی و نظام دلالی وابستگی می‌آورد، مالکیت نمی‌آورد. تکنولوژی، بالاترین دارایی معنوی و فکری صاحب تکنولوژی است. در نتیجه هیچ کشوری یا هیچ سازمانی حاضر نمی‌شود پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های خود را در اختیار دیگران بگذارد. البته برخی از شرکت‌ها از طریق خرید، به سمت صاحب تکنولوژی شدن می‌روند که به آن مهندسی معکوس می‌گویند. اما ما در حوزه‌های اقتصادی کشور در زمینه دستیابی به تکنولوژی، ضعیف عمل کردیم.
اگر دائما نظام دلالی حاکم باشد و دلال کالاهای درجه دو و سه و کالاهای از رده خارج خریداری کند، هیچ‌گاه صاحب تکنولوژی نخواهیم شد. در حال حاضر نیز اگر چه تلاشهایی شده ولی آن‌طور که انتظار می‌رفت، در کشور پیشرفت لازم خصوصا در صنایع نفت و گاز نداشتیم.
* به نظر شما در این عقب‌ماندگی تا چه اندازه تحریم‌ها موثر بوده است؟
زمانی که کالایی را راحت در اختیار شما می‌گذارند، به فکر مالکیت فکری آن کالا نمی‌روید. اما اگر تحریم و دسترسی به آن کالا سخت می‌شد، برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کردیم و ناچار می‌شدیم که خودمان مالک آن شویم. مدرس‌های تکنولوژی، تحریم‌ها در برابر دستیابی به تکنولوژی را یک فرصت می‌دانند. اگر این تکنولوژی‌ها به راحتی در اختیار قرار گیرد، هیچ وقت دیگران سراغ آن نمی‌روند و هزینه بیشتری را پرداخت نمی‌کنند که مالک آن تکنولوژی شوند. به عنوان مثال، زمانی که موبایل را با تکنولوژی پیشرفته در اختیار شما می‌گذارند، کمتر کسی می‌رود هزینه اضافه کند و مالکیت در تکنولوژی آن باعث شود.
به همین ترتیب، تحریم‌ها برای کشور صدمات و لطمات زیادی را به بار آورده، اما در حوزه تولید علم و توسعه تکنولوژی یک فرصت بوده است. در حوزه نفت آن‌طور که باید یا شاید، در بحث تکنولوژی کار نشده است. امروز ما باید صاحب هزاران تکنولوژی های باشیم که مدل‌های مختلفی دارد. برخی تکنولوژی‌ها از طریق مهندسی معکوس و برخی از آن‌ها را از مدل انتقال کسب می‌کنیم. این تکنولوژی‌ها را باید توسعه دهیم؛ تا جایی که آفریدگار، خالق و صاحب آن تکنولوژی شویم و آن زمان می‌توانیم ادعا کنیم.
هیچ کمپانی‌ای، تکنولوژی خود را دودستی به ما تقدیم نخواهد کرد، چون بالاترین دارایی محرمانه آن کمپانی است؛ چراکه اگر آن تکنولوژی را از دست بدهد، چیزی برای گفتن ندارد. زمانی که کمپانی تالبد (پیکان) ورشکسته شد، باید پول هنگفتی به دولت و سایر جاها می‌داد تا این دستگاه از دور خارج شده را از بین ببرد. کشوری مانند ایران آمد پول هنگفتی داد و آن را خرید. ایران بعد از آن ادعا کرد دارای تکنولوژی پیکان شده است. در صورتی که آن زمان ماشین‌های پیشرفته‌تر از پیکان در جهان بوده است و در آخر، به آن معنا در حوزه صنایع خودرو صاحب تکنولوژی نشدیم.
* آیا در داخل کشور قابلیت تولید شیل نفت را داریم؟
اینکه ایران دارای ذخایر شیل نفتی و شیل گاز‌ها است، شکی نیست، ولی ما بخشی از این مخازن را مطالعه نکردیم و بخشی دیگر هم مطالعات کلی شده است. اما در هیچ کجای کشور، تولید از آن ها صورت نگرفته است ولی ما می‌توانیم در آینده از شیل های نفتی نفت تولید کنیم. آمریکا به این دلیل به دنبال شیل نفتی رفته که ناگزیر به توسعه بیشتر و تولید از آن ها شد و بر این اساس، تکنولوژی‌ها پیشرفته را در این حوزه توسعه داده است.
* اقداماتی که تاکنون در زمینه میادین مشترک انجام شده را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در حوزه مخازن مشترک دو مسیر را باید دنبال کنیم. یک مسیر، تعامل با کشورهایی است که با ما در این مخازن مشترک هستند؛ به نحوی که آن‌ها به برداشت‌های غیرصیانتی ادامه ندهند. اینکه هر دو غیرصیانتی برداشت کنند، ضرر است. در نتیجه در گام اول باید با یک تعامل آن‌ها را مجاب کنیم که از برداشت بی رویه غیرصیانتی جلوگیری نمایند. دوما، باید براساس آن میزان سهمی که از نظر مالکیت از آن مخازن داریم، هر چه سریع‌تر ظرفیت تولید را بالا ببریم. اما متاسفانه این کار سال‌ها با تاخیر انجام شده است.
به طور مثال، در بعضی از میادین با مکانیزم‌های معمول، حداکثر می‌توانیم 10 تا 15 درصد کل نفت را می توانیم تولید کنیم و باقی مانده نفت در این میادین می‌ماند و به دام می افتند. به همین دلیل بایستی با تکنولوژی‌های پیشرفته و متولوژی‌های جدید، تولید از این میادین را افزایش داد.
از طرف دیگر، بسیاری از میادین قدیمی در کشور وجود دارند که در حال بهره‌برداری هستند؛ میدان‌های نفتی کشور باید دائم توسعه پیدا کنند و توسعه میدان را همراه با متولوژی‌های ازدیاد برداشت توسعه ای می توان بالا برد. به طور مثال، میدان آزادگان یکی از بزرگترین میادین نفتی کشور است که حدود ۶۰، ۷۰ کیلومتر طول و ۱۶ تا ۲۰ کیلومتر عرض دارد که نفت آن نسبتا سنگین است. تولید این میدان، دچار مشکلات فراوانی از جمله رسوب آسفالتین است که می‌توان آن را از طریق طرح توسعه نفتی و روش های پیش رفته افزایش و ازدیاد برداشت حل کرد.
* پیشنهاد شما به دولت دوازدهم برای چهار سال آینده چیست؟
هر کالایی را که از الف تا انتهای آن را خودتان تولید کنید و آن کالا، پیشرفته‌ترین کالاها باشد. ما در جهان صاحب نام و برند می شویم و نمی‌توانند با ما رقابت کنند. در سال‌های گذشته تغییرات وسیع در سطوح مدیران کشور انجام شده است. در گذشته تعداد زیادی از مقامات صنعت نفت از خارج صنعت نفت آمده بودند که دارای تجربه و تخصص کافی نبودند.
در حوزه ازدیاد برداشت هنوز برداشت کشور برداشت صیانتی نیست و اگر در بخش‌های از مخزن تزریق گاز انجام می‌دهیم، این به مفهوم واقعی برداشت صیانتی نیست. در حوزه تکنولوژی باید کارهای بزرگی بزرگی انجام دهیم. اول باید ببینیم صنعت نفت چه تکنولوژی‌هایی نیاز دارد و نیاز مبرم آن کجا است. شاید به 200 هزار تکنولوژی نیاز داشته باشید، اما نیاز نیست همه آن را در داخل تولید کنید. باید اولویت‌بندی شود. در عین حال، کوتاه‌ترین مسیری که خود کشور می‌تواند مالک تکنولوژی شود را انتخاب کنیم. باید با یک انقلاب و تحول، جبران کم‌کاری‌های گذشته را انجام دهیم خود مالک و صاحب فناوری های پیش رفته در حوزه های بالا دست و پایین دست شویم که با اعتقاد راسخ یقین دارم که امکان پذیر است.
35224
