فرآیند انتشار صکوک در بورس اوراق بهادار تهران

صکوک، ابزار نوین تامین مالی

اصطلاح “صکوک” جمع کلمه عربی صک به معنای چک می‌باشد که  برای نخستین بار در سال ٢٠٠٢ در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد گردید.اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی جذب می‌کند. در دنیا انواع صکوک منتشر می‌گردد و این در حالیست که در ایران صکوک اجاره مورد استفاده بیشتری دارد. اندیشمندان مسلمان با توجه به اهمیت تأمین مالی از روش‌های اسلامی و مطابق با موازین شرعی، ابتدا نظام بانکداری اسلامی ایجاد کردند و سپس به طراحی بازار سرمایه اسلامی و ابزارهاي آن پرداختند. “صکوک” يكي از اين ابزارهای بازار سرمایه اسلامی است كه به منظور تامین مالی بنگاه ها و طرح هاي مختلف استفاده می شود. همانطور که قبلا نیز اشاره شد، صکوک اوراقی است که بر اساس قراردادهای شرعی منتشر شده و مبتنی بر اقتصاد واقعی است و نارسایی اقتصاد غیر واقعی سایر اوراق بهادار را ندارد. صکوک، ابزاری نوین و کارا در فرایند تامین مالی و سرمایه گذاری است.

در کشورهای اسلامی به منظور استفاده از ابزارهای مالی، رعایت اصول و موازین اسلامی در طراحی اوراق لازم الاجرا است. از جمله این اصول می توان به مواردی مانند: عدم دارا بودن ماهیت ربوی در اوراق، عدم دارا بودن قرار در ماهیت اوراق (رانت اطلاعاتی برای معامله گران)، عدم وجود بی عدالتی در ماهیت اوراق و عدم وجود قمار در ماهیت اوراق، اشاره نمود. با این تفاسیر صکوک جز اوراق ایمن به حساب می آید و در طبقه بندی اوراق بهادار تضمینی منعطف قرار می گیرد. در این مقاله مزایای استفاده از صکوک و فرآیند انتشار صکوک به عنوان ابزار نوین مالی بیان می گردد.

مزایای استفاده از صکوک در تامین  مالی

در کشورهای اسلامی جایگزین اوراق قرضه که مبتنی بر قرض با بهره است (بازار بدهی کلاسیک)، ابزار مالی جدیدی به نام صکوک طراحی و منتشر گردیده است. صکوک نوعی دارایی قابل اطمینان است که به عنوان اوراق بهادار تضمینی و قابل معامله دسته بندی می‌شود و به مثابه پلی میان بازار پول و بازار سرمایه است. علت اصلی رشد و توسعه بازار صکوک در سالهای اخیر، نقش آن در کنترل و مدیریت نقدینگی است.

از مزایای صکوک می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• میتنی بر موازین شرعی و احکام اسلامی است.
• مبتنی بر اقتصاد واقعی است، بدین معنا که همسو و هم جهت با اقتصاد واقعی حرکت می کند.
• در یک سبد سرمایه گذاری، به دلیل تنوع سازی و رفتار قیمتی متفاوت، ریسک را کاهش می دهد.
• سبب افزایش نقدینگی بانی از طریق انتشار صکوک می گردد.
• در راستای توسعه بازار سرمایه، در فرایند تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار نقش بسزایی دارد.
• در صورت انتشار صکوک به پشتوانه دارایی‌ با نقدینگی پایین یا غیر نقد، دارایی‌های مذکور از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.
• با وجود جدا شدن بخشی از دارایی‌ها از بانی، بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.
• صکوک با پشتوانه بر دارایی منتشر می‌شود، در نتیجه دارای ریسک کمتری بوده و هزینه تامین مالی را کاهش می‌دهد.

فرآیند انتشار صکوک در بورس اوراق بهادار تهران

همانطور که قبلا نیز اشاره گردید، ارکان انتشار صکوک شامل ۹ رکن مشتمل بر بانی، شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، واسط، فروشنده، ضامن، عامل فروش، عامل پرداخت، بازارگردان و متعهدپذیره نویس می باشد که در ذیل به اختصار تعریف می شود:

• بانی: بانی شخص حقوقی است که نهاد واسط برای تامین مالی او در قالب عقود اسلامی اقدام به انتشار صکوک می‌کند.
• شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه: این شرکت یک نهاد مالی است که وظیفه تاسیس و راهبری نهادهای واسط را در بازار سرمایه بر عهده دارد. این نهاد نقش امین را عهده دار است.
• واسط: این نهاد یک شرکت حقوقی است با مسولیت محدود، که توسط شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه به عنوان عامل انتشار انواع صکوک تشکیل می گردد.
• فروشنده: بانی یا شخص حقوقی دیگر که اقدام به فروش دارایی به نهاد واسط می‌نماید.
• ضامن: ضامن توسط بانی و با تایید سازمان بورس با هویت یک شخص حقوقی که پرداخت جریان درآمدی و حسب مورد بهای خرید دارایی مبنای اوراق بهادار اسلامی توسط بانی به نهاد واسط را تضمین می‌نماید.
• عامل فروش: شخص حقوقی که نسبت به عرضه صکوک از طرف ناشر برای فروش اقدام می‌کند. این شخص حقوقی از بین شرکت‌های کارگزاری عضو بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران توسط بانی انتخاب می‌شود.
• عامل پرداخت: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه است که نسبت به پرداخت های مرتبط با اوراق بهادار اسلامی در سررسیدهای معین به سرمایه‌گذاران اقدام می کند.
• بازارگردان: کارگزار معامله‌گر یا شرکت تأمین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می‌پردازد.
• متعهد پذیره نویس: شخص حقوقی ثالث متعهد به خرید اوراق بهاداری که ظرف مهلت پذیره‌نویسی به فروش نرسیده باشد.

طبق آمار در ایران اولین اوراق اجاره در سال 1389، اولین اوراق مرابحه در سال 1391 ، اولین اوراق سفارش ساخت در سال 1394 و اولین اوراق رهنی در سال 1395 منتشر شد.

 می توان فرآیند انتشار صکوک را در سه مرحله طبقه بندی نمود:

*مشاور توسعه بازار 

3535