ملازهی:درگیری‌ها در افغانستان مرزهای ایران را به خطر می‌اندازد

زهره نوروزپور: درگیری های یک ماه اخیر در ولایت فراه در شمال افغانستان شدت گرفته است. در این میان رسانه های افغانستان مدعی شدند که مساله فراه به ایران مرتبط است، ادعایی که با واکنش جدی مقامات ایران و همین طور سفیر کشورمان در کابل مواجه شد. برخی دیگر مدعی شدند که این درگیری ها تنها برای احداث خط لوله تاپی است. رهبر طالبان در واکنش به این درگیری ها اعلام کرد که این جنگ به دلیل حضور فرمانده آمریکایی در هرات است، اما برخی هم می گویند که اینها برای تقسیم قدرت در انتخابات آینده است. اما به واقع در فراه چه خبر است و آیا ایران در این درگیری ها دخالت دارد؟ پیرمحمد ملازهی کارشناس ارشد افغانستان و پاکستان به سوالات خبرآنلاین پاسخ داده است که از نظر می گذرانید:

در فراه چه خبر است؟ ادعا می شود که در این درگیری ها ایران دخیل است و برخی می گویند به دلیل احداث خط لوله تاپی است. 
مساله صلح و ثبات در افغانستان با بحران جدی روبه رو شده است. آمریکایی ها و ناتو امیدوار بودند که با دخالت نظامی در افغانستان بتوانند تا حدی امنیت را حفظ کنند و حاکمیت را در داخل تثبیت کنند.
در حال حاضر کما بیش روشن شده است که ناتو و آمریکایی ها نمی خواهند یا توان این را ندارند که ثبات را به افغانستان برگردانند. بنابراین بحث های متفاوتی وجود دارد که چرا این اتفاق افتاده است؟ هرکدام از دست اندرکاران و نهادها که با امنیت افغانستان روبه رو هستند سعی می کنند گناه این وضعیت را به گردن دیگران بیندازند.  یکی از این بحث ها این است که میگویند نیروهای ایرانی در این وضع دخیل هستند.  بخشی از این مسائل به تشدید بحران امنیتی در افغانستان برمیگردد و در کنار آن هرکدام از نهاد ها و افراد موثر سعی میکنند که مسئولیت این بی ثباتی را نپذیرند. بنابراین علت ها را به خارج از کشور مانند پاکستان و ایران منتسب می کنند.

اگر زمزمه هایی که این روز ها شنیده می شود مبنی بر اینکه ایران با بخشی از بدنه طالبان به تفاهم رسیده است، صحت داشته باشد، این مساله به رقابت هایی که بین ایران و افغانستان در پشت پرده بر مسیر انتقال انرژی به شبه قاره هند و دنیای خارج وجود دارد بر می گردد.
طبق این برداشت علت اینکه خط لوله صلح که قرار بود گاز را از عسلویه ایران از طریق لوله به پاکستان و از پاکستان به هندوستان منتقل کند، یکی از دلایلش این بود که امریکایی ها دخالت کردند و سعی کردند ایران را منزوی کنند و اجازه ندهند که ایران و روسیه مسیر انتقال انرژی شوند.

اما ان چیزی که در افغانستان مطرح شد این بود که بعد از اینکه ترکمنستان، افغانستان و پاکستان بر سر اجرایی کردن طرح تاپیک (انتقال گاز از ترکمنستان به پاکستان سپس به افغانستان) به تفاهم رسیدند و عملیات اجرایی را شروع کرند، ایران این مساله را برای خود یک رقیب جدی تلقی کرد. این خط لوله از ولایت هرات، فراه و نیمرز وزابل و قندهار عبور می کند که طالبان در انجا حضور دارند و می توانند این طرح را با شکست روبه رو کنند. 

واکنش طالبان چه بود؟

بدنه اصلی طالبان که گروه «ملا یدالله» است اعلام کردند که از این طرح حمایت میکنند چراکه منافعی هم برای طالبان دارد. جناح های دیگری هم وجود دارد که خیلی موافق نیستند، بعضی رسانه های افغانستان مدعی شدند که ایران خط تاپی را به سمت شکست می برد تا دو مرتبه خط صلح را هندی ها بپذیرند و عملیاتی شود. ولی واقعا اینکه تصورات درست باشد یا خیر، اطلاعات موثقی وجود ندارد چرا که خط تاپی رقیب خط لوله صلح ایران نیست، در واقع می توانند مکمل باشند. در سالهای اینده مشکلات سوختی بیداد خواهد کرد.  در پاکستان، هند و حتی خط لوله کویته این طور که پیش بینی شده کشیده شود، چین هم در این مشکلات سوختی قرار می گیرد و نیاز چین و هندوستان به تنهایی انقدر بالا است که حتی اگر این دو خط لوله عملیاتی بشوند باز هم به نیاز ها پاسخگو نیست. خیلی نمی شود روی اطلاعاتی که رسانه های افغانستان روی ان تاکید می کنند قضاوت کرد.

از لحاظ امنیتی پیش بینی شما از درگیری های فراه چیست؟ گفته می شود تنها جنگ دولت مرکزی و طالبان نیست، داعش هم در این معرکه دخیل است.
واقعیت این است که خیلی دور از ذهن است که افغانستان به این سادگی ها بتواند بحران امنیتی را حل کند. به خصوص اینکه داعش خلافت خود را در خاورمیانه از دست داد و خلافت اسلامی را آرام آرام به بخش خلافت خراسان منتقل می کند. این احتمال وجود دارد که در اینده حتی اگر طالبان به نوعی تحت فشار پاکستان به پای میز مذاکره بیاید و در بخش هایی که به پاکستان مرتبط است با طالبان مذاکره کند، در نهایت دست از جنگ بردارد و تبدیل شود به یک حزب سیاسی همان چیزی که دولت وحدت ملی پیشنهاد داده است. باز هم صلح و ثبات در افغانستان به وجود نمی آید و داعش به راحتی می تواند جایگزین طالبان شود  و جریان افراطی را در منطقه جذب خودش کند.
بحث ثبات افغانستان و ادامه جنگ پیچیده تر از ان است که در کوتاه مدت بشود به ان فکر کرد.  به خصوص که رقابت منطقه ای و بین المللی در افغانستان شدت پیدا کرده است. روس ها تمایل پیدا کرده اند که در افغانستان بیایند. به نظر میرسد که جنگ سرد جدید میان روسیه و چین از یک طرف و آمریکا ناتو از طرف دیگر به وجود بیاید.  یکی از جاهایی که نمود خارجی پیدا خواهد کرد افغانستان خواهد بود و قدرت های بزرگ هم اجازه نمی دهند که افغانستان به ثبات لازم دست پیدا کند.

اشاره کردید به روسیه، زمزمه هایی شده که مسکو حاضر است با طالبان وارد مذاکره شود. اگر روسها موفق بشوند به افغانستان نزدیک شوند، آمریکا در چه وضعیتی قرار می گیرد؟
توجه داشته باشید روسها در مقطعی امدند افغانستان را اشغال کردند و این کشور را از یک رژیم مارکسیستی رها کردند. ولی واقعیت این است که افکار عمومی در افغانستان همچنان تحت تاثیر آن جریان قرار دارد. بنابراین خیلی سخت است که بتوان پذیرفت که روسها در موقعیتی قرار بگیرند که در افغانستان تعیین کننده باشند.

اگر این اطلاعات درست باشد که روسها به طالبان نزدیک شده باشند در واقع می توان در چارچوب رقابت امریکا و روسیه تلقی کرد، در قالبی که شاید دستگاه های امنیتی روسیه به این نتیجه رسیده اند که امریکا نمی تواند طالبان را شکست دهد. بنابراین اگر طالبان را به لحاظ نظامی و مالی تقویت کنند، آمریکا در افغانستان زمین گیر می شود و همان بلایی که امریکا با حمایت از مجاهدین بر سر ارتش سرخ اوردند، همان بلا را سر امریکا و ناتو بیاورند، به نوعی با آنها مقابله به مثل کنند که شاید دستگاه امنیتی روسیه تمایل داشته باشند که طالبان را علیه آمریکا وارد جنگ کنند.

از طرف دیگر به نفع روسیه نیست که افغانستان در آن خط دچار بحران شود و داعش در مرزهای شمالی افغانستان که هم مرز آسیای مرکزی است، حوزه امنیتی روس ها محسوب می شود حضور پیدا کند و داعش با امریکا به تفاهم برسد و مرزهای امنیتی روسیه را تحت فشار قرار دهد. یا با ورود چجن ها و نیروهای مخالف روسیه، این منطقه را برای مسکو نا امن کنند.

بنابراین فکر میکنم روسها اگر محاسباتی برای تحت فشار گذاشتن آمریکا انجام داده اند، برا ی امتیازگیری بیشتر از آمریکا است در مسائلی مثل اوکراین، سوریه و دیگر مناطقی که روسیه دخیل است. فکر نمیکنم روسها به شکل جدی وارد افغانستان بشوند و طالبان را انقدر حمایت کنند که هم امریکا را بیرون کنند، هم دولت مرکزی را از بین ببرند چون اگر این اتفاق بیفتد قدرت طالبان خیلی به نفع روسها در اسیای مرکزی نیست، جریان افراطی را مجددا تقویت می کند و نیروهایی در افغانستان رشد می کنند که مخالف روسیه هستند. شاید با طالبان به صورت تاکتیکی مانند ایران عمل کند. در نهایت این مساله تعیین کننده تحولات افغانستان نیست.

برگردیم به درگیری های فراه، این وضعیتی که شرح دادید، چه تبعاتی برای ایران دارد؟ ممکن است از نظر امنیتی خراسان در خطر باشد؟ مثلا درگیری ها ممکن است به مرزهای ما کشیده شود؟

دو مسئله وجود دارد؛ مسئله اول، اینکه مناسبات ایران و امریکا همچنان در قالب خصمانه باقی مانده است. در ایالت فراه و نزدیک فراه، دو پایگاه نظامی امریکایی وجود دارد یکی شیمبند که بین مرز فراه و هرات است و یکی شورآباد که در حدود هفت هشت کیلومتری مرز ایران در منطقه خراسان جنوبی است.  بنابراین به هم خوردن امنیت در این منطقه در بلند مدت به نفع ایران نیست.

مسئله دوم این است که حتی اگر نا امنی در مرزهای شرقی پیش بیاید، دو مشکل دیگر برای ایران وجود دارد؛ یکی این است که قاچاق مواد را تسهیل می کند. از انجایی که ارتش و نیروهای افغان کنترلی روی مرز ندارند تمام مسئولیت و هزینه کنترل مرز متوجه ایران می شود.  به هر حال قاچاق مواد مخدر امنیت ایران را به خطر می اندازد.

مشکل دوم، گروههای افراطی و رادیکال مذهبی هستند که با گروههای داعش و امثال آن پیوند خورده اند، مانند جیش العدل یا گروهک جندالله (ریگی)، الفرقان و گروههایی که از اهل سنت ایران هستند که معتقدند مسلحانه از حقوق اهل سنت و قومیت بلوچ پاسداری می کنند. بنابراین این نا امنی در تمامی مرز مشترک ایران و افغانستان که شامل خراسان رضوی-جنوبی و سیستان و بلوچستان است وجود دارد. اگر این مرز طولانی که اسیب پذیرهم است دچار اختلال شود برای ایران به طور جدی خطراتی را به همراه دارد.

به نظرم سیاست ایران در وضعیت فعلی افغانستان همان سیاست اعلام شده قبلی است، اینکه دولت مرکزی تقویت بشود تا بتواند در سرتاسر افغانستان اعمال قدرت کند. در غیر این صورت تجزیه قدرت در افغانستان بیش از این که الان است صورت بگیرد، مناطقی از مرزها و شرق ایران که اسیب پذیر است مورد نا امنی قرار می گیرد.

۵۲۳۱۰