بررسی علمی نظریه‌ای جنجالی: آیا پیش از انسان، تمدن دیگری روی زمین وجود داشته است؟
برخی پژوهشگران در پی مطالعه روند گرمایش زمین این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا ما تنها موجودات هوشمندی هستیم که روی زمین زندگی کرده یا پیش از انسان، تمدن‌های صنعتی دیگری نیز وجود داشته است؟
به گزارش تدبیرشرق و به نقل از سیناپرس، فرضیه‌های وجود تمدن‌های پیش از انسان جزء حوزه‌های تحقیقاتی عجیب‌وغریبی است که در حال حاضر، در مرز علم و خیال طبقه‌بندی می‌شود. افرادی هستند که ادعا می‌کنند تمدن‌هایی باستانی پیش از انسان روی زمین شکل گرفته و نابود شده‌اند، اما علم هنوز قادر به پاسخ قطعی به این سؤال نیست.
مؤسسه گدارد ناسا یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی است که مطالعات مرتبط با علوم فضایی را انجام می‌دهد. این مرکز از سال گذشته موضوع گرمایش جهانی را در فهرست تحقیقات خود قرار داده و تلاش می‌کند دریابد که آیا روند صنعتی شدن تمدن‌های یک سیاره می‌تواند منجر به تغییرات اقلیمی روی آن سیاره شود یا نه؟
یکی از نظریات مطرح در این زمینه، آن است که آیا صرفا ما تنها تمدنی هستیم که روی زمین وجود داشته‌ایم یا اینکه تمدن‌های دیگری نیز پیش از انسان روی زمین زندگی کرده بودند؟ منظور از این تمدن‌ها، گروه‌های انسانی نابودشده در طول تاریخ یا ماقبل آن نیست، بلکه در این نظریه به‌جای بررسی تمدن‌های چند هزارساله، به بازه‌های زمانی ده‌ها تا صدها میلیون سال پیش پرداخته می‌شود که تقریبا شواهدی از آن دوران در دست نداریم.
مقیاس‌های زمانی مختلف
زمانی که صحبت از یک تمدن صنعتی به میان می‌آید، مواردی مانند شهرها، جاده‌ها و کارخانه‌ها به ذهن می‌آید و شواهد زمین‌شناسی در این حوزه حداکثر می‌تواند تا دوره کواترنری (Quaternary) را پوشش دهد که متعلق به ۲٬۶۰۰٬۰۰۰ سال پیش است. برای نمونه، قدیمی‌ترین چشم‌انداز فعلی زمین را که دست‌نخورده باقی مانده است، می‌توان صحرای «النقب» در فلسطین اشغالی دانست که تنها ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ سال قدمت دارد و دوره‌های قدیمی‌تر از آن را تنها می‌توان با بررسی ساختار لایه‌های زمین و سنگ‌ها و صخره‌ها مطالعه کرد.
وقتی از این دوران حرف می‌زنیم، حوزه بررسی ما دیگر به تمدن انسانی مرتبط نیست؛ زیرا گونه امروزی انسان خردمند که هوموسپینس (Homo sapiens) خوانده می‌شود، حدود ۳۰۰ هزار سال پیش روی زمین ظاهر شد. البته پیش از آن انسان‌های دیگری مانند انسان راست‌قامت، هوموهابیلیس، نئاندرتال و پیش از آن‌ها نیز در حدود ۳میلیون سال پیش انسان‌ریخت‌هایی مانند آسترالوپیتیکوس‌ها روی زمین زندگی می‌کردند.
پیش‌ازاین، فرضیات متعددی در این مورد ارائه شده بود که از آن جمله می‌توان به تمدن خزندگان هوشمند اشاره کرد؛ اما آیا پژوهشگران می‌توانند شواهدی دال بر وجود موجوداتی باستانی بیابند که پیش از انسان زندگی می‌کرده‌اند و تمدن‌های کوتاه‌مدت صنعتی برپا کرده بودند؟
برای مثال، ممکن است گروهی از پستانداران در دوره پالئوسن (Paleocene) یعنی ۶۰ میلیون سال پیش، برای خود تمدنی روی زمین ایجاد کرده باشند. ما فسیل‌هایی از این دوره به دستاورده‌ایم اما این فسیل‌ها صرفا بخشی کوچک از مراحل زندگی را در بر دارند و بسته به زمان و زیستگاه، بسیار متفاوتند. نباید فراموش کرد که اگر یک دوره تمدن احتمالی باستانی برای تنها ۱۰هزار سال روی زمین شکل گرفته بود، این تمدن حدود ۵۰۰ برابر بیشتر از تمدن صنعتی امروزی ما بقا داشته است. طبیعتا تمامی شواهد و مدارک مستقیم مرتبط با این تمدن در طول این مدت‌زمان طولانی از بین رفته است، اما کدام بخش از این شواهد می‌تواند هنوز باقی‌مانده باشد؟
نشانه‌های تمدن بشری
بهترین روش برای پاسخ به این سؤال، بررسی این مسئله است که ما انسان‌ها در صورت نابودی تمدن خود، چه مواردی را باقی خواهیم گذاشت؟
اکنون‌که تمدن صنعتی ما واقعا جهانی شده است، فعالیت جمعی بشریت مجموعه‌ای از آثار را نشان می‌دهد که دانشمندان حتی تا ۱۰۰میلیون سال بعد هم می‌توانند آن‌ها راآشکار کنند. برای مثال، استفاده گسترده از کودهای کشاورزی برای تغذیه بیش از ۷میلیارد انسان به آن معنی است که ما جریان نیتروژن سیاره خود را به سمت تولید مواد غذایی هدایت کرده‌ایم. محققان آینده می‌توانند این تغییرات را در تغییرات فراوانی نیتروژن موجود در رسوبات دوران ما بیابند. به همین ترتیب، عطش و علاقه بی‌وقفه ما برای استخراج عناصر نادر معدنی زمین که در ابزارهای الکترونیکی استفاده می‌شود، خودش را در رسوباتی که از زباله‌های الکترونیکی پدید می‌آید، نشان می‌دهد. تولید و استفاده از آستروئیدهای مصنوعی که در عصر ما فراگیر است، می‌تواند تا ۱۰میلیون سال بعد در حوزه‌های زمین‌شناسی قابل‌تشخیص باشد.
یکی دیگر از نشانه‌هایی که انسان امروزی در جهان از خود باقی می‌گذارد، پلاستیک است. مطالعات نشان داده است که مقادیر بالایی از لکه‌های دریایی پلاستیک در همه‌جا، از سواحل حوضه‌های آبریز و حتی در قطب شمال ذخیره می‌شود. این پلاستیک‌ها در طول زمان به ذرات میکروسکوپی تبدیل می‌شوند و با ته‌نشین شدن در بستر دریاها، لایه‌ای ویژه را تشکیل خواهند داد.
تمدن گم‌شده در ۵۶ میلیون سال پیش؟
شواهد علمی نشان می‌دهد که ۵۶ میلیون سال پیش، زمین دوره‌ای موسوم به بیشینه گرمایی پالئوسن-ائوسن (Paleocene-Eocene Thermal Maximum) را پشت سر گذاشته است که در طول آن، دمای متوسط سیاره نسبت به آنچه امروز تجربه می‌کنیم، تا ۸٫۳ درجه سانتی‌گراد (۱۵ درجه فارنهایت) گرم‌تر شده بود. در آن دوران، کره زمین تقریبا بدون یخ بود و حتی قطب‌ها نیز هوایی مناسب زندگی داشتند. پژوهشگران با بررسی لایه‌های این دوران توانسته‌اند نوعی از ایزوتوپ‌های اکسیژن و کربن را تشخیص دهند که دقیقا در دوره تمدن فعلی انسان‌ها در حال ایجاد شدن است.
البته این تنها مورد قابل استناد نیست و شواهد دیگری نیز برای این فرضیه وجود دارد. برای نمونه ما می‌دانیم که چند میلیون سال پس از آن دوره گرمایش غیرطبیعی زمین، لایه‌هایی با منشأ عجیب و نامشخص در زمین ایجاد شد و درنهایت به آن انجامید که در دوران کرتاسه (Cretaceous) برای سال‌های طولانی شاهد وجود دریاهایی بدون اکسیژن باشیم.
آیا این رویدادها نشانگر وجود تمدن‌های غیرانسانی صنعتی است؟ پاسخ تقریبا قطعی به این پرسش، منفی است؛ زیرا شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد احتمالا این دوره گرمایش باستانی به دنبال انتشار گسترده فسفر در هوا ایجاد شده است. از سوی دیگر، دوره‌های زمین‌شناسی ایجاب می‌کند که کربن‌دی‌اکسید زمین به‌اندازه زیادی بالاتر از میزان امروز باشد، اما هرگز در تاریخ چند میلیارد ساله این سیاره، کربن خورشیدی زیادی ناپدید نشده است؛ بنابراین شمار ایزوتوپ‌هایی که ما در موارد مستند زمین‌شناسی مشاهده می‌کنیم، ممکن است برای اثبات این نظریه کافی نباشد.
در مقابل، مدافعان این تئوری می‌گویند که در صورت کوتاه بودن دوره این تمدن صنعتی، می‌توان آن را با شرایط کشف‌شده تطبیق داد. درهرحال این سؤال همچنان در ذهن مردم و دانشمندان باقی خواهد ماند که آیا ما تنها تمدن هوشمند روی زمین هستیم یا پیش از انسان، تمدن‌های دیگری نیز وجود داشته است؟
احتمالا برای کشف پاسخ این سؤال باید همچنان منتظر ماند.
