تاجیک: نظم جدیدی در خاورمیانه در حال شکل‌گیری است

زهره نوروزپور: روند تحولات در خاورمیانه شکل برق‌آسایی به خود گرفته است. آمریکای ترامپ و دستپاچگی در دیپلماسی این کشور نیز شکل تازه ای از بازی در کانون‌های بحران رقم زده است. آیندۀ خاورمیانه در سال جدید را با نصرت الله تاجیک، سفیر پیشین در اردن و دیپلمات وزارت خارجه مورد بررسی قرار داده ایم که در ادامه می خوانید: 

خاورمیانه فعلی را چگونه تحلیل می کنید؟

خاورمیانه معاصر دچار یک دگردیسی شده است و این روزها با تحولاتی که از سال ۲۰۱۰ در آن به وقوع پیوسته و شکل گیری نیروهای جدید، از منظر اوضاع داخلی و توجه قدرتها و بازیگران تاثیر گذار داخلی و خارجی به این منطقه با یک پدیده دینامیک و متحول جدید روبرو هستیم. این خاورمیانه بدلایلی، در بسیاری از جنبه ها با خاورمیانه قدیم فرق کرده و به نوعی با یک موجود زنده و پویای تاثیرگذار و قابل سرمایه گذاری متفاوت از گذشته روبرو هستیم که نیروهای جدیدی و از جمله جوانان در آن نقش گرفته اند. یعنی هم اکنون ما در این منطقه در چهارچوب سیاسی جدیدی در بستر عمومی تحولات سیاسی اجتماعی آن و همچنین توازن قوا و معادلات جدید قدرت منطقه ائی و بین‌المللی که وجود دارد شاهد فصل مشترک دو پدیده متفاوتی هستیم:

از یک سو با بازیگران و ذینفعان داخلی و خارجی ای روبرو هستیم که دارای منافع متضادی هستند و از سوی دیگر با تشدید جنگهای نیابتی توازن ژئوپلیتیکی بهم خورده است. به طور مثال آمریکا بدلیل نداشتن اهرم تاثیر گذار قوی در کشورهائی همچون سوریه اهداف شفاف و مشخصی ندارد و خود شخص ترامپ علاوه بر اینکه دارای ویژگی‌های منحصر بفرد و تفکرات خاص خود است، متاسفانه نوع اقداماتش بهم زنندۀ نظم پیشین و سنتی است که خود باعث زایش شرایط و مولفه های قدرت جدید در خاورمیانه شده و به یک معنا قدرت و نظم جدید در این منطقه در حال شکل‌گیری است.

اشاره کردید به سیاست های ترامپ، آیا منظور شما اینست که رئیس جمهور ایالات متحده باعث زایش مولفه های جدید قدرت خواهد شد؟

ترامپ بیشتر از این جهت که حزب مورد پشتیبانی اش عموما” به دنبال گسترش صنایع تسلیحاتی است و منافع شرکت‌ها و کمپانی‌های بین‌المللی تولید اسلحه را نمایندگی می‌کند، این شرایط را برای خود مطلوبتر میداند. در نتیجه با وجود چنین فصل مشترکی چیزی جز به هم ریختگی دنیا برای منافع کوتاه‌ مدت و منافعی که این کمپانی‌های بین‌المللی به دنبال آن هستند نخواهد بود.

اما موضوع مهم این است که نمی‌توانیم صرفا به این بسنده کنیم که این بهم ریختگی در همین سطح باقی بماند و طبعا” تاثیرات دیگری در سطوح مختلف خواهد داشت. یعنی درگیریهای محدود منطقه ائی افزایش یافته و سلاح‌های تولید شده به نوعی مورد مصرف قرار گیرد و این سیاست به هم ریختگی منطقه ائی ترامپ است که زمینه مصرف این تسلیحات را فراهم می‌کند.

بنابراین با توجه به تاثیرات بزرگ اقدامات آمریکا در منطقه چنانچه بخواهیم با این تلاش بهم ریختگی سیاستهای تیم نظامیان کابینه ترامپ، را تحلیل کنیم باید بگویم که منطقه خاورمیانه آرام آرام از یک مسابقه تسلیحاتی متعارف به سمت مسابقه تسلیحاتی غیر متعارف می رود. یعنی دنیا به تدریج با انباشت اسلحه بسیار در مناطق مختلف مواجه می شود و این درگیری‌ها باعث میشود که نیاز به تولید تسلیحات بیشتر با سطح کیفی بالاتر مواجه گردد. بنابراین پیش بینی می کنم اقدامات ترامپ در سالهای آینده به بهم ریختگی بیشتر منطقه صرفا” برای منافع اقتصادی و بهبود اقتصاد آمریکا و تولید شغل خواهد انجامید و با نگاهی به تصویر تحولات خواهیم دید که سیاست های اعلام شده وی در این زمینه با اقداماتش متفاوت است.

مثلا چه نوع اقداماتی؟

به طور مثال سیاست مطرح شده از سوی ترامپ در ابتدای ریاست جمهوری اش با اقداماتش در دوران فعلی متفاوت است؛ وی در آن مقطع سخن از کاهش مداخله در امور کشورهایی از جمله افغانستان می کرد اما عملکرد کنونی وی نشان دهنده سیاست متعارض وی است که تداومش عملی نیست. اتفاقا در همان مقطع وقتی شعار “آمریکا اول” ترامپ مطرح شد نوشتم که اگر این شعار به معنای این باشد که آمریکا بساطش را جمع کند و به داخل کشور خود مشغول باشد باید از این شعار استقبال کنیم اما در عین حال می‌دانستم که عملا اینطور نخواهد بود. به این معنی که در حقیقت ترامپ بدلیل اینکه کمپانی‌های تسلیحاتی آمریکا را نمایندگی می کند، جمهوریخواهان و مخصوصا” بخش نئومحافظه‌ کارانشان بیشتر در ارتباط با صنایع تسلیحاتی بوده و آنها را نمایندگی می‌کنند، منابع مالی‌شان متعلق به این بخش است و باید در حقیقت منافع آنها را تامین ‌کنند. با همین رویکرد است که نیروهایی که اوباما از افغانستان و عراق خارج کرده بود مجددا ترامپ در حال بازگرداندن آنها است.

در مساله سوریه اگرچه اوباما در این کشور دخالت مستقیم و موثری نداشت اما در حال حاضر گفته می‌شود حداقل ده تا دوازده پایگاه آمریکایی اعم از پایگاه‌های آموزشی، تدارکاتی و لجستیک و غیره … از شمال تا جنوب سوریه در قسمت‌های شرق این کشور به موازات فرات وجود دارد که چیزی در حدود دو تا سه هزار نیروی آمریکایی در آنجا وجود دارد که همین نیروها با اقداماتشان موجب به هم ریختگی صحنه سوریه شده اند و با پیام‌ها و سیاست‌های متناقضش از یک طرف کردها را مورد حمایت قرار می دهند و از سوی دیگر نمی دانند با ترکیه چگونه تعامل کند. ترکیه به کردهائی حمله می‌کند که مورد حمایت آمریکا هستند.

در مورد عربستان چطور؟

اولین سفر ترامپ به عربستان بود که حاوی پیام‌های متناقضی بود؛ وی با موضع‌گیری نادرستی که نسبت به قطر داشت باعث افزایش تنش بین عربستان و قطر شد. در حال حاضر نیز عربستان قراردادهایی با رقم‌های بالای تسلیحاتی با آمریکا منعقد کرده و هم اخیرا” در سفر وزیر دفاع قطر به آمریکا قراردادهای تسلیحاتی بالائی بین آمریکا و قطر منعقد شده است.

از نظر شما نتیچه اتخاذ این نوع سیاست چه می تواند باشد؟ یا اینکه در سال جدید در خاورمیانه شاهد چه نوع تحولاتی هستیم.

ترامپ تصور می کند، مهم‌ترین کاری که باید انجام دهد این است که از طریق فروش تسلیحات به کشورها به اقتصاد آمریکا رونق بیشتری برای تولید شغل بدهد، آنهم به دلیل قول‌هایی که به حامیان و رأی دهندگانش که بیشتر طبقات فرودست سفید آمریکا داده بود. اما اینگونه اقدامات که من به آن سیاست بهم ریختگی نام داده ام، اگرچه از سوئی برای ترامپ مفهوم “آمریکای اول” را دارد یعنی همه چیز برای آمریکاست، اما در حقیقت آمریکا را از جایگاه یک کشور مستقل و بی‌طرف جدا کرده و می‌کند کما اینکه در موضوع فلسطین هم همین شد یعنی با اقدامات نپخته در مورد بیت‌المقدس، ترامپ تصمیم گرفت که روندی که ممکن بود به سمت مصالحه و مذاکره رفته و از تنش‌ها جلوگیری کند دوباره به افزایش تنش‌ها منجر شد. یعنی ما در اینده نه چندان دور با تنشهای بیشتری در مناطق گوناگون جهان روبرو خواهیم بود. لذا در این چارچوب سیاستهایمان باید منسجم تر، دوربرد و درازمدت باشد و هم بتوانیم در جهت بلوک بندی مخالفین این اقدامات مخصوصا” روسیه، چین و اروپا حرکت کنیم تا مانع شویم ترامپ منابع محدود بشری را به سمت جنگ و درگیری پیش ببرد. باید در سیاست خارجی کمی بیشتر در زمینه تصویر بزرگ تحولاتی که در حال وقوع است بحث و بررسی کارشناسی صورت پذیرد. انشاالله!

۵۲۳۱۰