سلیمانی: می‌توان به اتحاد استراتژیک با روس‌ها امیدوار بود

زهره نوروزپور: سالی که گذشت  ایران و روسیه پیشرفت چشمگیری در روابط دیپلماتیک خود داشتند که مهمترین آن اقدام مسکو در وتوی قطعنامه شورای امنیت به نفع ایران بود. سالی که گذشت مساله بحران سوریه سبب تحکیم روابط دو کشور شد. دکتر افشار سلیمانی، سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل اوراسیا در گفتگو با خبرآنلاین، به کم و کیف پیشبرد روابط ایران و روسیه پرداخته است که این گفتگو رو از نظر می گذرانید: 

روابط تهران-مسکو در چه سطحی از مناسبات استراتژیک قرار دارد؟ چرا روابط ما با روسیه بهتر از هر زمان دیگری است؟

در بررسی روابط دو کشور تفاوتهای بارزی در دوره های پیشا و پسا برجام (هسته ای) قابل رویت و استخراج است، به این معنا که اگر در دوره پیشابرجام شاهد بی وفایی‌ها و بدعهدیهای کرملین اعم از تأخیر طولانی در احداث نیروگاه اتمی بوشهر، رأی به قطعنامه های شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت ملی علیه ایران، عدم تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ ، عدم همکاری جدی با ایران در مسائل منطقه ای و کاهش همکاریهای فنی و نظامی بودیم، در دوره پسا برجام شاهد تحولات مهمی هستیم از جمله: تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر، تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰، همکاری جدی با ایران در سوریه (تا حد اجازه به پرنده های جنگی روسیه برای پرش از  پایگاه هوایی نوژه علیه مواضع داعش، تروریستها و  مخالفان مسلح بشار اسد و پرتاب موشک های روسی از آسمان ایران علیه همان مواضع)، برگزاری نشستهای سه جانبه با حضور آذربایجان در رابطه با همکاریهای منطقه ای در قفقاز جنوبی به ویژه توسعه و تحکیم کریدور شتاب -جنوب و وتوی قطعنامه پیشنهادی سه کشور اروپایی در مورد یمن که ایران هدف آن بود و بهبود کمی و کیفی همکاریهای سیاسی واقتصادی و تجاری.

اگرچه روابط دو کشور در دوره پسا برجام و بویژه در دوسال اخیر در  مسیر ارتقأ کمی و کیفی قرار گرفته اما فاصله زیادی با سطح اتحاد و شراکت استراتژیک دارد و در حال حاضر میتوان گفت این روابط در سطح همکاری استراتژایک موضوعی و مقطعی قراردارد که اگر امرور بتواند به سطح شراکت استرتژیک برسد با گذر از فراز این پل امکان ورود به سطح اتحاد استراتژیک در آینده وجود دارد. هرچند به نظر من به دلیل واقعیات و ضرورتهای کنونی نظام بین الملل از احتمال بسیار اندکی و نزدیک صفر برخوردار است.

علاوه بر مواردی که در دوره پسا برجام بویژه اخیرا در ارتباط با وتوی قطعنامه مطرح شده در شورای امنیت سازمان ملل مرتبط با موضوع یمن که تا حدودی به نفع ایران بود، پرونده های مهمی از گذشته در آرشیو روابط دو کشور باقی مانده که از سوی روسیه اقدامی در مورد آنها صورت نگرفته است که در صورت گام برداشتن در مسیر تحقق آنها میتواند سطح روابط دو کشور را از همکاری استراتژیک موضوعی و مقطعی به روی پل شراکت استراتژیک که مرحله دوم مناسبات استراتژیک برساند.

مهمترین زمینه همکاری میان دو کشور کجاست؟

همکاری روسیه با ایران در راستای انتقال گاز ایران به اروپاست این در حالیست که روسیه در گذشته مانع از انتقال گاز ایران از طریق ارمنستان به گرجستان و ترکیه و اروپا گردید. شناسایی پتانسیل اقتصادی ایران در صادرات گاز ایران به اروپا به عنوان یک قدرت منطقه‌ای می‌تواند شاهرگ انتقال انرژی جهان باشد. شایعاتی که گفته می‌شود بنیان دخالت روسیه در سوریه جلوگیری از تسلط ایران بر ساحل مدیترانه برای انتقال گاز به اروپا و شکستن انحصار روسیه در تامین گاز اروپاست، سبب می‌شود این همکاری راهبردی مورد تردید واقع شود، در حالیکه برای تبدیل شدن سطح روابط به شراکت استراتژیک، روسیه باید درموضوع انتقال گاز، ایران را شریک خود بداند نه رقیب. 

روسیه باید حُسن نیت خود را در حفظ برجام و جلوگیری از فروپاشی آن نشان دهد و مانع از خروج آمریکا  از برجام شود. روسیه باید از همه امکانات خود در راستای تداوم وتوی پیشنهاد آمریکا و انگلیس در ماجرای یمن این حق وتو را باید به سود ایران ادامه دهد تا مانع از پیشروی بیش از حد آمریکا به مناطق پیرامونی خودش و ایران گردد.

روسیه باید عضویت رسمی ایران در پیمان شانگهای را بپذیرد و ایران را در کنار هند و چین به عنوان یک قدرت منطقه‌ای به رسمیت بشناسد.
روس‌ها باید از توسعه اقتصادی ایران حمایت  و از تضعیف بازار ایران خودداری کنند.
روسیه باید از نفوذ ایدئولوژیک و سیاسی در ایران به دور باشد. استقلال جمهوری اسلامی ایران مهمترین سرمایه این کشور است و به همان میزان که غرب نباید در سیاست داخلی ایران دخالت کند روس‌ها هم باید از شائبه نفوذ سیاسی و امنیتی در ایران به دور باشند.

روسیه باید در فروش سلاح و انتقال تکنولوژی تسلیحاتی به دیگر کشورها حداقل توازن را رعایت کند، به عنوان مثال فروش سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران و پیگیری فروش سیستم دفاع موشکی اس-۴۰۰ به عربستان و ترکیه و احتمالا دیگر کشورهای مخالف و رقیب ایران و اقدامات مشابه دیگر میتواند مانع از عزیمت روابط بسوی شراکت استراتژیک شود.

در شرایطی که آمریکا، عربستان، امارات متحده عربی و ترکیه را به جنگنده های اف- ۳۵ و دیگر سیستمهای دفاع ضد موشکی مجهز میکند روسیه نیز اگر رویکرد شراکت استراتژیک با ایران دارد باید ایران را به آخرین مدلهای جنگنده های سوخو و دفاع ضد موشکی مجهز کند تا روابط در حد پرتاب موشک از آسمان ایران و استفاده از پایگاه هوایی ایران که صرفا به افزایش قدرت بازی روسیه می انجامد محدود نماند .

تحلیل شما از کانال های محرمانه مسکو و واشنگتن چیست؟ ایا این کانال ها با دیگر رقیبان جمهوری اسلامی وجود دارد، یا می توان ظن به این مساله داشت که روسیه قابل اعتماد نیست.

روسیه باید با ایران در موضوع روابط خود با اسرائیل، امریکا و عربستان حداقل در مواردی که با ایران مرتبط است شفاف باشد، انجام مذاکرات سری از سوی روسیه با امریکا و اسرائیل و عربستان که جبهه متحدی علیه ایران ساخته اند باتوجه به وجود برخی نکات مبهم در گذشته  میتواند در روابط ایران و روسیه تاثیر منفی برجای بگذارد. سرگئی ریابکف معاون وزیر خارجه روسیه چندی پیش اعلام کرده بود کانال‌های ارتباطی محرمانه میان مسکو و واشنگتن وجوددارد و دو کشور از طریق آن به بررسی پرونده‌های مورد اختلاف و در رأس آن سوریه می‌پردازند. به گفته وی این گفت‌وگوها در سطوح مختلف و با مشارکت نمایندگانی از حوزه‌های مختلف دو کشور از جمله وزارت خارجه در پایتختهای دو کشور انجام می‌شودکه ماهیت عملی دارند و این کانال‌های محرمانه‌ هنوز علنی نشده‌اند.

این مقام روسی افزود کشورش به آمریکا پیشنهاد داده وزیران خارجه دو کشور بزودی در اتیوپی نشستی داشته باشند.

در خصوص رژیم حقوقی دریای خزر نظر شما چیست؟
مسکو باید همکاری های منطقه ای با ایران را به حضور و مشارکت ایران در حل بحرانهای موجود از جمله بحران قره باغ کوهستانی تسری دهد و از این رهگذر با مشارکت ایران در مسیر ایجاد سیستم امنیت منطقه قفقاز جنوبی با مشارکت خود و سه کشور قفقاز جنوبی و ترکیه به عنوان همسایه قفقازی و ایران مبادرت ورزد تا مدل امنیتی ۳+۳  محقق گردد و از نفوذ آمریکا در این منطقه و پیرامون دریای خزر کاسته شود.
مسکو باید در حل اختلافات مربوط به رژیم حقوقی دریای خزر جانب انصاف و عدالت را بگیرد تا حقوق حقه ایران نیز تامین گردد چرا که روسیه در همین رابطه در میانه راه ایران را تنها گذاشت و برخلاف وعده ها و تعهدات خود در قبال ایران عمل کرد.

تحلیل شما از پیشنهاد پوتین در خصوص همکاری ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا چیست؟
اینک در حالی از همکار شدن ایران با اتحادیه اقتصادی اور آسیا که به ابتکار شخص پوتین در میان مجموعه کشورهای مشترک المنافع سخن به میان آمده است که هنوز به جز چند کشور، اکثریت کشورهای مشترک المنافع به عضویت این اتحادیه درنیامده اند و همکاری ایران اگر با استفاده از معافیتهای عوارض گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده برخوردار باشد در صورتیکه میزان صادرات کالاهای ایرانی بیشتر از میزان واردات ایران از کشورهای عضو این اتحادیه بیشتر باشد مقرون به صرفه خواهد بود.

ایا می توان اقدام روسیه در شورای امنیت مبنی بر وتوی قطعنامه علیه ایران را تماما به نفع ایران توصیف کرد؟
اینک که روسیه حداقل در سی سال گذشته برای نخستین بار قطعنامه ای را در شورای امنیت به صورت نسبی به نفع ایران وتو کرده است، ضمن تایید این اقدام شایسته باید به خاطر آورد که در دهه اخیر به زیان ایران به چندین قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی رأی مثبت داده بود. لذا هنوز برای جبران مافات توسط روسیه راه درازی در پیش است.

ذکر این نکته لازم است که بر اساس پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی انگلیس و آمریکا  که در نهایت با مخالفت روسیه مواجه شد، قرار بود علاوه بر تمدید تحریم تسلیحاتی حوثی‌های یمن (که در سال ۲۰۱۵ تصویب و تمدید شده است) برای یکسال دیگر، ایران نیز به دلیل نقض این تحریم محکوم شده و تدابیری علیه ایران به اجرا گذاشته شود. در این پیش نویس آمده بود که ایران باید «به دلیل به اجرا نگذاشتن تدابیر لازم برای جلوگیری از عرضۀ مستقیم یا غیرمستقیم، فروش یا انتقال موشکها و دیگر تجهیزات نظامی محکوم شود .”

 هرچند که نقطه افتراق پیش نویس پیشنهادی روسیه در مورد یمن که به تصویب شورای امنیت رسید، با پیش نویس ارایه شده توسط آمریکا و انگلیس که از سوی روسیه وتو شد، تنها شامل حذف نام ایران بود و  تحریم تسلیحاتی  انصارالله که مورد حمایت ایران قرار دارد به قوت خود باقی است، اما از آنجاییکه مدتی است انگلیس و آمریکا تلاش میکنند  تا به هر نحو ممکن پای ایران را به یک قطعنامۀ فصل هفتمی دیگر باز کنند از این رو اصل برای آنها ذکر نام ایران بود و حتی با تغییر و یا نرم کردن لحن بیانیه  مثلا به جای “محکوم کردن” از لفظ “ابراز نگرانی” استفاده کنند نیز مخالفت کردند. لذا وتوی روسیه به نفع ایران از این منظر حائز اهمیت بود.

از سوی دیگر موافقت روسیه با تحریم تسلیحاتی انصارالله  و برخورد محافظه کارانه این کشور با موضوعات مهم بین المللی که پای غرب بویژه آمریکا در میان است با توجه به مجموعه تواناییها و رویکردهای این کشور امری طبیعی است و روسیه نشان داده است که  در سیاست خاورمیانه ای خود مراعات مناسبات در حال رشد خود با عربستان و دیگر کشورهای عربی و حتی آمریکا و اروپا و اسراییل را نیز مینماید. در عین حال با توجه به استراتژی جدید امنیت ملی و هسته ای امریکا، میتوان گفت روسیه با وتوی این قطعنامه که پس از حضور نظامی در سوریه و موفقیتهای بدست آمده با همکاری ایران نمود پیدا کرده است، هدف ایجاد توازن در رفتارهای امریکا با نمایشی از توانایی‌ها و ظرفیت‌های خود مدنظر داشته است. از سوی دیگر روسیه از سردی نسبی موجود میان اکثریت کشورهای  اروپایی وامریکا  و اختلاف نظر آنها درمورد حفظ یا لغو برجام هسته ای و برخی مستلزمات مربوط به ناتو و معاهدات بین المللی و اقتصاد و تجارت بین الملل نیز بهره برده است.

باید اذعان کرد که تصمیم اخیر روسیه در استفاده از حق وتوی خود به نفع جمهوری اسلامی ایران در چارچوب مؤلفه‌های همکاری‌جویانه منطقه‌ای دو کشور قابل‌ تحلیل است و در صورت استمرار این روند و همه جانبه و متوازن شدن مناسبات نظامی.  امنیتی، اقتصادی، صنعتی، تجاری، سیاسی، در ابعاد دوجانبه و منطقه ای میتوان به تعمیق روابط دو کشور و رفتن به سوی شراکت استراتژیک امیدوار شد هرچند که واقعیات موجود در کم و کیف مولفه های قدرت و قواعد حاکم بر نظام بین الملل و پارامترهای ژئوپولیتیک و ایدئولوژیک موجب بروز ابهامات و تردیدهای فراوان و اندک بودن ضریب احتمال ارتقاء روابط دو کشور  بترتیب به سطوح شراکت و اتحاد استراتژیک میگردد.

۵۲۳۱۰