در اجلاس پژوهشگاه نیرو چه گذشت؟

وبلاگ > محمدی، عباس – در «اولین اجلاس هم‌اندیشی وزارت نیرو با متخصصان علوم آب و محیط زیست» که در روز دهم اسفند در پژوهشگاه نیروی وزارت نیرو برگزار شد، ده‌ها گفتار در قالب «متن سیاستی» از سوی کارشناسان و کنشگران آب و محیط زیست ارایه شد. (در این گونه متن‌ها، نویسنده سیاست‌های پیشین در یک زمینه‌ی مشخص را مرور می‌کند، و اگر متن مفصل‌تر باشد، به ارائه‌ی پیشنهاد هم می‌پردازد). اجلاس یادشده را شاید بتوان نخستین موردی دانست که وزارت نیرو، در سطحی گسترده، منتقدان خود را به بازگویی نقدهایی که به سیاست‌های آن وزارتخانه داشته‌اند، فراخواند. اکنون به مناسبت «روز جهانی اقدام برای رودخانه‌ها» (۱۴ مارچ / ۲۴ اسفند)، جا دارد که نگاهی بیاندازیم به مهم‌ترین نکته‌های طرح شده در آن اجلاس. در این زمینه، به گزیده‌هایی از سخنان اردکانیان وزیر نیرو که در سخنان آغازین و پایانی اجلاس بیان کرد و با نظر طرفداران محیط زیست و کارشناسان آبِ غیروابسته به وزارت نیرو همخوانی دارد، اشاره می‌کنم.

نکته‌ی بسیار مثبت در سخنان اردکانیان که بالاترین مقام در حوزه‌ی تصمیم‌گیری‌های مربوط به آب است، این بود که گفت باید اتکای صِرف به دانش مهندسی را درمورد آب کنار گذاشت و نسبت به احداث سازه‌های جدید محتاط بود. این بحثی است که از بیش از ده سال پیش، کنشگران محیط زیست ایران درانداخته‌اند؛ اینان معتقدند که آب یک موضوع پیچیده و چندسویه‌ی طبیعی، اجتماعی، سیاسی است که نگاه کردن به آن از زاویه‌ی فنی، فقط پس از بررسی‌های دقیق محیط زیستی و اجتماعی و فرهنگی مجاز است. به بیانِ دیگر مهندسانِ آب که تخصص‌شان دستکاری در سامانه‌ی طبیعی رودخانه با ساختن سد، کانال، تونل، و دیگر اقدام‌های سازه‌ای است، باید در آخرین مرحله از تصمیم‌گیری‌ها در زمینه‌ی مدیریت رودخانه و دیگر منابع آب بنشینند و نه در نخستین و بالاترین جایگاه، چنان که تاکنون چنین بوده است. اگر سخن وزیر نیرو درمورد محتاط بودن را مرتبط با «رویکرد احتیاط‌ آمیز در امر محیط زیست» بدانیم، تفسیرش این است که تا بی‌زیان بودن ساختِ سد و کانال ثابت نشده، نباید اقدام به این کار کرد.

نکته‌ی دیگری که اردکانیان به آن اشاره کرد این بود که وزارت نیرو باید مسوولیت‌پذیری را در دستور کار خود قرار دهد. این نیز از خواسته‌های طرفداران حفظ محیط زیست در سال‌های گذشته بوده است. وزارت نیرو تاکنون نپذیرفته که اشتباه‌های بزرگی در مدیریت منابع آب داشته که در بسیار موردها به خشک یا کم‌آب شدن بخش‌هایی از طولِ رودخانه‌های کشور، خشک شدن تالاب‌ها، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، غرق شدن محوطه‌های تاریخی، آواره شدن ساکنان روستاهایی که به زیر آب رفته‌، و بروز تنش‌های محلی و منطقه‌ای انجامیده است.

وزیر نیرو، در سخنان پایانی اجلاس همچنین گفت که وزارت نیرو باید اصل را بر «شفاف سازی» قرار دهد. تا همین اواخر، اگر کسی خواستار دسترسی به اطلاعات مربوط به ارزیابی زیست‌محیطی و اجتماعی سدها (و دیگر طرح‌ها) می شد، گویی نامحرم است. اکنون می‌توان امیدوار بود که اسناد این‌گونه ارزیابی‌ها (که متاسفانه تا به امروز با پرداختِ پول و انجامِ مدیریت از سوی کارفرمای طرح اصلی انجام ‌شده) در دسترس منتقدان هم قرار بگیرد.