محبعلی: عربستان امنیت خود را به امنیت بحرین گره زده است

محمد اکبری: سفر ترامپ به منطقه خاورمیانه و قراردادهای مختلف نظامی با عربستان نه تنها نتوانست آرامش را به منطقه بیاورد بلکه تبعات دیگری برای مردم منطقه داشت. وزیر امور خارجه کشورمان در يادداشتی در نيويورك‌تايمز نوشت: تجهيزات نظامي زيبا خاورميانه را نجات نخواهد داد. در این باره روزنامه واشنگتن پست در تحلیلی نوشت دو روز پس از آن که رئیس جمهور آمریکا به حاکمان بحرین اطمینان داد روابط دو کشور مانند گذشته تیره نخواهد بود، نیروهای امنیتی بحرین به تظاهرات صلح آمیز مردم این کشور حمله کردند و یکی از مرگبارترین حملات از سال 2011 در این کشور را رقم زدند. در رابطه با ارزیابی سفر ترامپ به منطقه و تبعات این سفر با قاسم محبعلی دیپلمات بازنشسته و کارشناس مسائل خاورمیانه گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

بعد از سفر ترامپ به منطقه شاهد اتفاقات مختلف از جمله حمله نیروهای دولتی به تظاهر کنندگان در بحرین بودیم. به نظرتان چرا این اتفاق با سفر ترامپ در یک برهه زمانی اتفاق می افتد؟

البته ارتباط مستقیمی که نمی توان بین آنها در نظر گرفت، اما طبیعی است که بعد از اجلاس ریاض که دولت های شورای همکاری خلیج فارس، کشورهای عربی و پاره ای از کشورهای اسلامی با آقای ترامپ داشتند و حمایتی که او از دولت های مستقر کرد، این کشورها احساس کنند موقعیت شان نسبت به قبل بهبود پیدا کرده است و اوباما که حقوق بشر و دموکراسی را بیشتر مورد تأکید قرار می داد تا مناسبات دو جانبه اقتصادی و امنیتی را؛ لذا این وضعیت طبیعتاً موقعیت کشورهای مثل عربستان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را از نظر روابط با آمریکا بهبود بخشیده و آنها احساس توانایی بیشتری می کنند و شاید دیگر این نگرانی را ندارند که اقدامی علیه حقوق بشر انجام دهند و مورد انتقاد آمریکا قرار بگیرند.

به نظر شما در حال حاضر شرایط بحرین در چه حالتی قرار دارد؟ در مورد اتفاقات و تحولات آتی این کشور چه چشم اندازی وجود دارد؟

مشکل بحرین مثل پاره ای دیگر از کشورهای عربی است که در آن ها یک حکومت غیردموکراتیک و اقلیت حکومت می کنند و طبیعتاً این است که در این کشورها اعتراضاتی از سوی اکثریت صورت بگیرد و حقوق بشر نقض شود و تا وقتی که این مناسبات وجود دارد، طبیعی است که این اعتراضات هم وجود دارد. اتفاقات جدید رخ داده نیز در همین راستا است و می توان گفت چنین جریاناتی ادامه خواهد داشت. اما این که خواسته باشیم آنجا را به صورت یک وضعیت بحرانی نشان دهیم، خیر به این صورت نیست.

عربستان تا چه حد می تواند در خصوص مسائل بحرین وارد شده و در آن دخالت کند؟ حضور عربستان در مناسبات بحرین چه مسایلی را برای بحرین به وجود آورده است؟

با توجه به اینکه بحرین یک کشور کوچکی است و تقریباً این گونه می توان گفت که بحرین فاصله کمی از نظر تاریخی، جغرافیایی، ژئوپولوتیکی و امنیتی و مناسبات عمومی و قبیله ای با عربستان دارد و روابط بسیار تنگاتنگی برقرار است و امنیت کشور بحرین مستقیماً با امنیت عربستان پیوند خورده است.
طبیعی است که چون بحرین با در نظر گرفتن اینکه کشور کوچکی است و امنیت خودش را نمی تواند حفظ کند؛ از این رو برای حفظ امنیت حکومت خود نیاز دارد که به کشورهایی مثل عربستان یا آمریکا نزدیک شود و در صورتی که احساس تهدید کند این نزدیکی افزایش می یابد.
لذا طبیعی است که بحرین در دو جا برای عربستان اهمیت فوق العاده ای در منطقه دارد؛ یکی در مورد همسایگانش و تأثیراتش بر امنیت داخلی عربستان که دو کشور بحرین و یمن به عربستان نزدیک است. در هر دو این کشور به نوعی عربستان سعودی مداخله کرده و در یمن وارد یک جنگ فرسایشی شده و کشور بحرین نیز نیروهای امنیتی عربستان در حوزه اعتراضات مداخله کردند و در حال حاضر نیز اگر دولت بحرین احساس خطر کند، با توجه به پیمان نامه ای که شورای همکاری خلیج فارس بین کشورهای عضو این شورا وجود دارد، می تواند دوباره مجدداً مداخله عربستان را درخواست کند و عربستان نیز برای تأمین امنیت یا ثبات بحرین می توانند، نیروهایشان را داخل بحرین ببرند.

اجلاس عربستان را چگونه ارزیابی می کنید؟ به نظر شما فضای ضدایرانی که در این جلسه وجود داشت، یک فضای ادامه دار خواهد بود؟

ببینید البته این از مدت ها قبل قابل پیش بینی بود و زمانی که ترامپ در انتخابات امریکا پیروز شد، پیش بینی می شد که در یک فرصت مناسب با توجه به حضور جمهوری خواهان در امریکا و خود شخص ترامپ که نماینده بخش تندروی سیاست یا تندروهای آمریکا در بخش حزب جمهوری خواهان است، فرصت بسیار مناسبی برای عربستان سعودی و همچنین اسرائیل به وجود آمده که بتواند روابط خود را با امریکا توسعه دهند و از ابزار امریکا برای اِعمال فشار به ایران استفاده کنند.
ما در دوران اوباما فرصت های خوبی داشتیم که توانستیم برجام را پیش ببریم. البته فرصت بیشتری داشتیم که بتوانیم بیشتر مشکلات خود را با آمریکا حل و فصل نمائیم و تنش را از بین ببریم ولی این فرصت با آمدن ترامپ برای ایران حداقل شد و این فرصت برای عربستان سعودی و اسرائیل فراهم شد، البته یک معامله دو جانبه ای بین عربستان و امریکا وجود دارد؛ به اصطلاح دولت ترامپ نیاز دارد تا برای انجام قول هایی که در انتخابات داده بود و در این خصوص نیز نیاز به منابع مالی برای سرمایه گذاری در امریکا دارد. در این بخش اگر پول های عربستان کار گرفته شود، ترامپ به هدف خود خواهد رسید و در مقابل عربستان برای ایجاد امنیت، نیاز به سلاح های پیشرفته دارد و این که مورد حمایت آمریکا قرار بگیرد، لذا این معامله دو جانبه صورت می گیرد و عربستانی ها از این فرصت برای اِعمال فشار به ایران استفاده می کنند.
از سوی دیگر این ما هستیم که با سیاست های حکیمانه که دولت جدید به خصوص در بخش انتخابات که انتخابات اخیر ایران چاقوی تیز سیاست آنها را کُند کرد و اگر سیاست های حکیمانه دولت آقای روحانی ادامه پیدا کند، من فکر می کنم که ما بتوانیم و موفق خواهیم بود تا این فشارها را پشت سر گذاریم.

به نظر شما آقای ترامپ فقط دنبال منافع مالی است یا در روند مواضع ضد ایرانی که در منطقه وجود دارد، اقداماتی دیگری می تواند انجام دهد؟

به نظر من باید خیلی هوشیارانه با دولت ترامپ برخورد کرد، جدای از شخص ترامپ، الآن یک جریان و باند تندرو در آمریکا حاکم شده که برای پیش بردن سیاست های خود نیاز به بحران دارد. به دلیل بحران و مشکلاتی که در سیاست خارجی و هم به دلیل وجود مشکلاتی که در داخل آمریکا برای خود ترامپ و تیم او وجود دارد، و همچنین مشکلاتی که آنها در اداره آمریکا دارند، برای پیشبرد سیاست های خود احتیاج به تولید بحران دارند. از سوی دیگر مخالفت های جدی با این دولت که از سوی جمهوری خواهان و همچنین دموکرات ها وجود دارد و گروه های ذینفعی که از او حمایت می کنند، باعث این روند شده است.
باید توجه داشته باشید که انگلیسی ها، روس ها، صاحبان صنایع نظامی، صاحبان صنایع نفتی و اینهایی که در گرد ترامپ جمع شدند، احتیاج به این دارند که یک بحرانی به وجود بیاورند و یک تهدیدی را برای امریکا تعریف کنند تا ذیل آن تهدید هزینه های دفاعی و نظامی را افزایش دهند. این صنایع که در پی سیاست های بعد از فروپاشی شوروی سابق و سیاست هایی که دموکرات ها در دوران اوباما داشتند، اظهار می کردند که دچار بحران هستند و دوباره باید احیا شوند، یعنی صنعت سخت افزاری آمریکا در اختیار این بخش یعنی بخش جمهوری خواهان قرار دارد و دوباره در صدد احیا آن هستند.
برای این کار، نیاز به یک بحران و یک تهدید بزرگ در سیاست خارجی هست و تلاش دارند که این تهدید بزرگ را ایران معرفی کنند. در این چارچوب با کشورهایی مثل عربستان سعودی، اسرائیل و حتی ترکیه و مصر و کشورهایی که مشکلات داخلی دارند و برای حل مشکلات داخلی خود نیاز به تهدید خارجی دارند می توانند در همین راستا هماهنگ شوند.
لذا ایران باید بسیار هوشیارانه رفتار کند و روابط خود را با کشورهای اروپایی به خصوص با کشورهای که علاقمند نیستند تا در این معرکه وارد شوند و بحران و تنش، به نفع این کشورها نیست، همکاری خود را تقویت کنند. اتفاقاً در ارتباط با کشورهای همسایه سیاست های سازنده ای دولت ما دنبال کند تا بهانه ای به دولت فعلی آمریکا برای اینکه سیاست خود را در قبال ایران پیش ببرد، نداشته باشند.
این را در نظر داشته باشیم که فشارها به نسبت دولت اوباما به ایران بیشتر خواهد شد و برجام دچار دست اندازهایی خواهد شد و احتمال اینکه تحریم های آمریکایی علیه ایران مجدداً‌ برقرار شود، وجود دارد اما همان طور که عرض کردم باید سیاست های لازم با اینها و در قبال جهان پیش بینی شود تا بتوانیم این دوران را که ارکان قدرت را بر عهده دارند پشت سر گذاریم.

برای آینده نزدیک در منطقه چه مسائلی متصور است؟ به نظر شما تنش یا اتفاق در خوری می تواند افتاد بیفتد که وضع موجود را دستخوش تحول کند؟

بخشی از این موضوع بستگی به ما دارد که ما بتوانیم سیاست ها را مدیریت کنیم. فکر می کنم که آقای روحانی باید این تلاش را داشته باشد که به اصطلاح یک مدیریت در امر سیاست خارجی به خصوص سیاست خاورمیانه ای در اختیار دولت قرار بگیرد و وزارت خارجه آن را بتواند مدیریت کند تا اقداماتی مثل آن چه که در دوره قبل اتفاق افتاد مانند حمله به سفارت عربستان سعودی و یا اتفاقاتی که در خلیج فارس مثل دستگیری و تحقیر سربازان امریکایی پیش نیاید. باید از تهدیداتی که ممکن است در کشورهای دیگر به وجود بیاید، که مورد سوء استفاده قرار بگیرد جلوگیری شود و به اصطلاح سیاست را براساس صلح، ثبات و امنیت در منطقه مدیریت کند و این پیام را به همه کشورهای منطقه بفرستد.
من فکر می کنم که هم عربستان سعودی و کشورهای کوچکی مثل بحرین، کویت و امارات هم نیازمند صلح و ثبات هستند و اگر پیام صلح و ثبات را از ایران دریافت کنند تا اندازه ای علاقمند خواهند بود که وضع موجود را دچار تحول نکنند.

49312