یادداشت

دوره دوم فعالیت های سیاسی عربستان سعودی و تغییر موازنه قوا در منطقه

مانی زرشکی عربستان سعودی

یادداشت – مانی زرشکی (کارشناس ارشد روابط بین الملل)// موازنه قوا یکی از اصلی ترین موضوعات اصلی در سیاست بین الملل است.

تشکیل ائتلاف های بین المللی به گونه ای که بتوان وزن قدرت رو به سمت کشور خود بالا برد یکی از اصلی ترین اهداف وزارت خارجه های کشور های مختلف است.
مناطق مختلف جهان در رسیدن به موازنه قوا در شرایط مختلفی فرار دارند به طور مثال در غرب اروپا یا آمریکای شمالی به گونه ای موازنه ایجاد شده و ما شاهد رفتار رادیکال در سیاست خارجی کشور ها نسبت به یکدیگر نیستیم.

ولی در بعضی از مناطق مثل خاورمیانه هنوز این موازنه قوا شکل نگرفته  و ما شاهد رفتار های رادیکال کشور ها نسبت به هم هستیم جنگ های فراوانی که در این منطقه شاهد آن بودیم و هستیم نشان دهنده اصلی این عدم توازن قوا است.

در یک دنیای یک؛ چند قطبی در منطقه خاورمیانه با وجود ابرقدرتی مثل ایالات متحده و قدرت های منطقه ای مثل ایران و عربستان هستند که بسیار اثرگذار هستند البته با کمی ارفاق مصر و ترکیه و شاید تا حدود ی هم روسیه به دلیل اینکه حوزه نفوذ خودشون را کمی در داخل خاورمیانه تعریف کردند کشور های اصلی تاثیر گذار هستند.البته خاورمیانه همونطور که مشخص است از کشور های دیگه ای هم تشکیل شده است که قدرت های درجه دوم و پایین تر منطقه ای محسوب می شوند.
در خاور میانه دوکشور اصلی که در حال موازنه قوا هستند ایران و عربستان هستند.عربستان سعودی یک کشور بزرگ سنی مذهب به عنوان مورد احترام ترین کشور مسلمان در بین مسلمین تنها و تنها به دلیل جغرافیایی است.البته این کشور به دلیل صادر کردن بیشترین مقدار نفت و همچنین میزبانی مراسم حج دارای قدرت اقتصادی بسیار بالایی است.

می توان سیاست خارجی عربستان را در سی سال گذشته دو قسمت جدا تقسیم کرد ،دوره اول دوره ای است عربستان دارای بیشترین روحیه محافظه کاری سیاسی در سیاست بین الملل است.ولی برخلاف سیاست خارجی محافظه کار و آرام در سیاست داخلی با باز گذاشتن دست علمای افراطی وهابی به صورت کاملا بنیادگرایانه عمل می کند.

با فوت ملک عبدالله و پادشاهی رسیدن ملک سلمان و انتخاب محمد بن سلمان به عنوان جانشین ولیعهد و همچنین وزیردفاع عربستان شاهد شروع شدن دوره دوم فعالیت سیاسی عربستان هستیم سیاست خارجی محافظه کار این کشور به کنار گذاشته شد و شاهد رفتار نسبتا تهاجمی در سیاست منطقه ای این کشور بودیم.
عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران نه متحدان استراتژیک هستند نه دشمنان همیشگی ولی به صورت سنتی یک رقابت بین دو این دو کشور وجود دارد.
نتیجه فروریختن برج های دو قلو در نیویورک حمله ایالات متحده به افغانستان و عراق و تعویض حاکمان این دو کشور بوده طالبان از متحدان نزدیک عربستان سعودی بوده ولی صدام حسین از دشمنان واقعی ایرانیان بوده هر چند با عربستان نیز در اواخر حکومتش خیلی ارتباط خوبی نداشت.نتیجه این حملات برای افزایش قدرت منطقه ای ایران بسیار مثبت بوده در هر دوکشور با کمی ارفاق متحدان کشورمان به قدرت رسیدن

ولی بحث اصلی در لبنان صورت گرفت آنجایی که گروه حزب الله لبنان عملا قدرت بلا منازع لبنان تبدیل شد در حملات اسراییل به این کشور این حزب الله با کمک های مستشاری و تجهیزات ایران توانست افسانه شکست ناپذیری اسراییل رو پاک کند و عملا قدرت بلا منازع لبنان تبدیل شود.این تحولات که در دوره اول و محافظه کاری عربستان سعودی همراه بوده منجر به عکس العمل خیلی علنی نشد ولی می توان به بعضی از لفاظی ها مثل عنوان هلال شیعی و ایجاد ترس در کشور های سنی مذهب منطقه از ایران و ایجاد یک ائتلاف در فضای سیاسی در صدد موازنه ایران برآمد

در سال ۲۰۱۰ میلادی که انقلاب هایی که در کشور های عربی شکل گرفت هر دو کشور ایران و عربستان سعی کردن از فضای به وجود آمده و ناراضیتی بخشی از مردم از حکومت ها استفاده کرده حداکثر استفاده کرده و به حیات خلوت های یکدیگر نفوذ کنند نتیجه این تحرکات اضافه شدن سه کشور بحرین ، یمن و سوریه به کشور های در گیر انقلاب شده است. پر واضح است که دو کشور اول که تحت الحمایه عربستان سعودی هستند و سوریه مورد حمایت ایران هست.
نتیجه تحرکات در بحرین با ورود تانک های عربستان سعودی از روی پل وروی بحرین به شدت سرکوب شد

در یمن ولی نتیجه نارضیاتی به تعویض رییس جمهور و نهایتا فتح صنعا توسط مخالفین منجر گردید، ولی در سوریه نتیجه نارضایتی ها منجر به در گیری های شدید داخلی گردید میزان نارضایتی ها از حکومت اسد , بافت جمعیتی سوریه و همچنین نقش ارتش سوریه در کنار نحوه عملکرد ائتلاف کشور های حامی عربستان سعودی وهمچنین ضعف مالی ایران به دلیل تحریم گسترده در آن زمان منتج به ایجاد جنگ داخلی گسترده در سوریه گردید ولی دولت اسد همچنان پابرجا ماند ولی بسیار تضعیف شد.
جنگ داخلی بزرگ در سوریه سبب رشد گروه های مختلف شبه نظامی در سوریه شد. این گروه ها دارای عقاید کاملا متضاد بودند ولی در یک نظر با هم هم نظر بودند که دوران اسد در سوریه تمام شده است حال اینکه جانشین این نظام موجود چیست هیچ گونه توافقی وجود نداشت. این گروههای شبه نظامی از لحاظ عقیده تا انتخاب رهبران با هم مشکل داشتند، به طوریکه همان زمان هم تلاش گسترده حامیان ائتلاف سعودی نتوانست یک رهبر به عنوان سمبل مخالفت با بشار اسد از درون آن پیدا کند.

ولی با کمک های مالی سنگین دول ائتلاف حامیان دولت سعودی گروه های بنیادگرایی سلفی در سوریه رشد کردن بعضی از گروهها مثل جبهه النصره و داعش سبوعیت عجیبی از خود نشان دادند .

داعش به سرکردگی ابوبکر البغدادی با توجه به ضعف هایی که به آن اشاره شد توانست قسمت های وسیعی از سوریه را در اختیار گرفت و با توجه به عملکرد ضعیف نخست وزیر سابق عراق و عدم رضایت مردم به خصوص قبایل سنی نشین و ارتش عراق به ویژه سنی مذهبان به راحتی به عراق نفوذ کرد و توانست مناطق سنی نشین این کشور را به راحتی در تصرف خود در بیاورد

در همین زمان دولت ایران در بیشترین فشار اقتصادی و تحریم های بین المللی داشت و اگرچه از لحاظ لجستیک و پشتیبانی مستشاری به دولت های حامی خود می پرداخت ولی عملا توانایی کمک های مالی لازم را به این کشور ها نداشت .داعش ولی با کمک های مالی و تجهیزات نظامی عربستان سعودی رشد کرده بود عملا به عنوان یک وزنه سعی در موازنه کردن قدرت ایران داشت

با به قدرت رسیدن ملک سلمان در زمستان ۲۰۱۵ عملا وارد دوره دوم فعالیت های سیاسی عربستان سعودی شدیم حدود ۳ ماه پس از به قدرت رسیدن ملک سلمان شاهد آن بود که در آوریل ۲۰۱۵ عربستان به یمن حمله نظامی انجام داد درگیری های نظامی در یمن که ۲۷ روز طول کشید فایده آنچنانی برای عربستان نداشت ضمن اینکه باعث شد نیروهای این کشور درگیر یک جنگ بی فایده و فرسایشی در یمن شود.
کمی بعد از این رویدادها ایران توانست در تابستان ۲۰۱۵ با امضای قرارداد موسوم به برجام از زیر تحریم های خرد کننده اقتصادی خارج شده و به بازسازی اقتصادی خود مشغول شود.

بازسازی اقتصادی دولت ایران منجر به تغییر موازنه قوا در خاورمیانه به سمت دولت های حامی ایران شد سوریه توانست بعد از سپری کردن ۴ ساله دوباره شهر حلب رو در سال ۲۰۱۶ ذوباره در اختیار بگیرد این شهر از لحاظ استراتژیک و همچنین بار روانی فوق العاده برای نیرو های حامی دولت سوریه اهمیت داشت.
همچنین تقریبا در همین زمان دولت عراق شروع به باز پس گیری مناطق سنی نشین خود از گروه داعش کرد دولت عراق در یک برنامه ریزی موفق توانست تا بهار سال ۲۰۱۷ نیروهای داعش رو از کل خاک خود خارج کند .این اتفاقات سبب شد که موازنه نیرو ها در خاورمیانه به نفع ایران تغییر کند
ولی در نظام یک چند قطبی شاهد تغییر دیگری بودیم!انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رییس جمهور آمریکا حکام عربستان سعودی را به این موضوع امیدوار کرد که ممکن است تغییراتی به نفع این کشور و ضرر ایران در موازنه قوا ایجاد کند.امضای قرارداد نظامی بین آمریکا و عربستان سعودی نشانی از تغییراتی به سود عربستان و هم پیمانانش در موازنه خاورمیانه داده است

ولی یک اتفاق بسیار جالب و تقریبا نادر به یکباره دوباره محاسبات رو بهم ریخت و آن تحریم واقعا عجیب قطر بود که توسط عربستان و هم پیمانانش اتفاق افتاد
اگر چه هنوز نتیجه بحران قطر هنوز به نتیجه نرسیده ولی سیاست فوق العاده هوشمندانه ایران در این باره سبب شده که عملا ما شاهد خط کشی های جدید در خاورمیانه باشیم و این امکان وجود دارد که ما شاهد این باشیم که قطر سیاست خارجی نزدیک تری نسبت به ایران و هم پیماننش بازی کند.
اگر چه قطر بازیگر عمده در خاورمیانه محسوب نمی شود ولی مجموعه رفتار های سیاسی عربستان در دوره جدید ممکن است سبب شود که ایران دارای هم پیمانان بیشتری شود.

البته نباید فراموش شود در این میان ایران هم باید برای افزایش قدرت منطقه ای خود همین سیاست خارجی هوشمندانه رو پیگیری کند .اگر مسایل به همین مبنا اتفاق بیافتد ما شاهد تغییرات زیادی به نفع ایران در موازنه قوای خاورمیانه خواهیم بود.

تدبیرشرق: انتشار اخبار و يادداشت های دريافتی به معنای تاييد محتوای آن نيست و صرفا جهت انجام رسالت مطبوعاتی و احترام به مخاطبان منتشر می‌شود.

مطالب پیشنهادی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا