اقتصاد مقاومتی و همسایگان از نگاه رهبری

با توجه به ضرورت اجرای سیاست مقاوم سازی اقتصاد یا اقتصاد مقاومتی ، اهمیت روابط با همسایگان حائز توجه می باشد. خصوصاً در شرایطی که کشورهای سلطه طلب در تلاشند با اعمال تحریم‌های ظالمانه، کشورها را تحت فشار قرار دهند، روابط با همسایگان و استفاده از ظرفیت آنان جهت مقابله با تحریم‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود.پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی و رهبر معظم انقلاب هر دو بر روابط با همسایگان تاکید داشته و یکی از اصول اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، را روابط نزدیک با همسایگان می دانستند. “گشودن چتر دیپلماسی بر همه جهان” و “تمرکز نکردن بر روابط با چند کشور محدود” که از دیدگاه های رهبر انقلاب در زمینه سیاست خارجی است،اهمیت روابط با همسایگان را مضاعف می سازد.( ۴ شهریور ۱۳۹۶ ).

 در نوروز امسال نیز آیت الله خامنه ای در بیانات اخود در مشهد بر همین موضوع تاکید کردند:

” وسعتِ سرزمینِ کشورِ ما و همسایگی با آب های بین‌المللیِ آزاد، از فرصت های این کشور است؛ ما از اینها به‌ طورکامل استفاده نمی کنیم؛ همسایگان متعدّد؛ با پانزده کشور ما همسایه هستیم و این یک امکان و یک ظرفیّت بسیار مهم برای کشور است. کشور ما از لحاظ جغرافیایی در جای حسّاسی قرار گرفته است؛ نقطه‌ی اتّصال شرق و غرب و شمال و جنوب است و این از لحاظ جغرافیایی مهم است.“

در همین سخنرانی ایشان در ارتباط با شعار سال یعنی حمایت از کالای ایرانی هم گفتند:      ” بازاریابی بیرون از کشور و صادرات هم یکی از انواع حمایت از کالای ایرانی است. ما که با پانزده کشور همسایه‌ایم -غیر از کشورهای دیگرِ دوردست، که میتوانند کالای ایرانی را مصرف بکنند، با پانزده کشور همسایه هستیم- از این همسایگی استفاده کنیم، کالای ایرانی را صادر کنیم؛ این، هم به‌عهده‌ی وزارت خارجه است، هم به‌عهده‌ی وزارت بازرگانی است، هم به‌عهده‌ی فعّالان اقتصادی مردمی است؛ بازاریابی کنند. که اگر ما بتوانیم بیست ‌درصد از تولیدات کشورهای همسایه‌ی خودمان را -فقط همسایه– [یعنی] بیست درصد از مجموع مصرف آن ها را متعهّد بشویم، فلان تعداد شغل [ایجاد میشود] -یک عدد خیلی بالا که من الان درست یادم نیست، نمیتوانم عرض بکنم- که تأثیرش در ایجاد اشتغال در کشور و ایجاد ثروت ملّی بسیار زیاد خواهد بود.“

قبلا نیز بارها رهبری  در مورد الگوی اقتصاد مقاومتی صحبت کرده و ظرفیت های همسایگی را مورد اشاره قرار داده اند:
” ظرفیّت دیگر، همسایگی با پانزده کشور است با ۳۷۰ میلیون جمعیّت؛ یعنی یک بازار دَمِ دست، بدون نیاز به طیّ راه‌های طولانی.” (۱۳۹۴/۰۴/۰۲)

در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که در سی بهمن ۱۳۹۲ از سوی رهبری ابلاغ شد نیز بر توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با همسایگان تاکید شده است.

مشابهت نوع زندگی در کشورهای ایران و آسیای میانه در عرصه‌های اقتصادی، تجاری، کالاهای مصرفی و نوع خدمات، دسترسی آسان و سریع در نقل و انتقال کالا، خدمات و رفت‌وآمد، ازمزیت‌های مثبت تجاری و اقتصادی همسایگان هستند. تراز تجاری ما با اکثر این کشورها کاملاً مثبت و به نفع ایران بوده و از اصلی ترین بازارهای صادراتی ایران هستند. علاوه بر این شرکت‌های صادر‌کننده خدمات فنی و مهندسی کشور پروژه‌هایی در زمینه مسکن، نیروگاه، خطوط لوله آب و انرژی و سایر زمینه‌ها را  در کشورهای همسایه در دست اجرا دارند. در زمان اوج تحریم‌ها نیز کشورهای شرقی بخصوص همسایگان ، سطح تعامل بهتری با ایران برای شکست تحریم‌ها را داشتند. با توجه به مشکلاتی که ایران برای تعامل با بانک های بزرگ دارد، یکی از راهکارهای کاهش و از بین بردن فشارهای اقتصادی غرب، استفاده از پول ملی در معاملات با همسایگان می باشد

در زمانی که امکان صدورگاز به صورت LNG به دلیل مشکلات ساختاری با محدودیت مواجه است و صدور گاز به اروپا نیز به دلایل سیاسی و ارزانی قیمت، مقرون به صرفه نیست، توجه به همکاری با همسایگان بخصوص ترکیه،روسیه،قزاقستان، پاکستان،آذربایجان و ارمنستان اهمیت می یابد. در رابطه با بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی نیز تعامل با این همسایگان، ممکن و باصرفه است. البته همکاری با همسایگان نباید به صادرات و واردات محدود شود و باید از ظرفیت های مکمل تجاری کشور (ترانزیت و سوآپ) نیز حداکثر استفاده را به عمل آورد. در این بین به سردی گراییدن روابط روسیه با غرب می‌تواند فرصت مناسبی برای گسترش روابط تجاری و سیاسی با ایران فراهم کند. این کشور دارای بازار وسیع و اقتصاد بزرگ است و می توان با حضور فعال‌تر در این بازار و رفع موانع بانکی، حمل و نقل، تعرفه و ویزا حجم روابط تجاری را افزایش دهیم.
در زمینه امنیتی نیز تقویت همکاری های اقتصادی، موجب افزایش ثبات و تقویت امنیت منطقه هم  شده و در واقع، اقتصاد، امنیت را با خود همراه می سازد. به عبارت دیگر سیاست همسایگی متکی بر ظرفیت‌های تکمیلی است یعنی همسایگان نیازهای خود را در گسترش همکاری با یکدیگر تامین کرده و در یک محیط امن، اقتصاد خود را مقاوم می سازند.

نکته مهم اینکه همسایگان ایران بخصوص در آسیای مرکزی و قفقاز و به عبارتی در حوزه اوراسیا نیز به دنبال مقاوم سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی هستند و تقویت سیاست همسایگی موجب بهره‌گیری از ظرفیت‌های متقابل سرزمینی بر اساس دیپلماسی برد – برد و منافع متقابل خواهد بود. در این صورت همسایه از همسایه خود بهره مند می شود و طرفین باهم می توانند با همسایگان دیگر پیوند برقرار کنند و این امر، ریشه همکاری های سه جانبه و چند جانبه است که با حضور ایران در آسیای مرکزی و قفقاز شکل گرفته است.

وجود اعتماد متقابل معمولا موجب ایجاد و تقویت اراده سیاسی کشورها برای توسعه همه جانبه روابط می گردد.در عین حال یکی از ترفندهای دشمنان ما بخصوص آمریکا و رژیم صهیونیستی، ایجاد اختلال در روابط دوستانه ایران و کشورهای همسایه از طریق معرفی ایران به عنوان یک تهدید و کاهش اعتماد همسایگان نسبت به این کشور بوده است. در تئوری سیاست همسایگی، پیوند اقتصادی ارتباط مستقیم با سیاست های اعتمادسازانه دارد و در واقع اعتماد، حلقه اتصال تقویت مناسبات اقتصادی با همسایگان است.

رهبر انقلاب در بیانات خود در دیدار جمعى از فرماندهان و کارکنان ارتش در تاریخ ۱۳۹۴/۰۱/۳۰  نیز تاکید می کنند که ایران برای هیچ کشوری تهدید نیست.

” جمهوری اسلامی برای هیچ کشوری تهدید نیست؛ ما برای همسایه‌های خودمان هم هیچ‌وقت تهدید نبودیم، چه برسد به جاهای دوردست؛ این را تاریخِ نزدیک ما به‌طور واضح نشان میدهد. حتّی آن‌وقتی که برخی از همسایه‌های ما برخوردهایی کردند که شایسته‌ی همسایگی نبود، ما از خودمان خویشتن‌داری نشان دادیم. جمهوری اسلامی به هیچ کشوری تعرّض نمیکند و نخواهد کرد. “

از این رو ضرورت دارد سیاست همسایگی که در دستورکار دستگاه دیپلماسی کشور هم قرار گرفته، بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد و در این مسیر همه نهادهای مرتبط با روابط خارجی به اهمیت این موضوع پی برده و تمام فعالیت های کشور بصورت هماهنگ و در جهت اجرای دیدگاه های رهبر معظم انقلاب و در مسیر تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی ، صورت پذیرد.

• این یادداشت چکیده سخنرانی در همایش ‌ تخصصی همسایگان در گفتمان سیاست خارجی مقام معظم رهبری است که در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ از سوی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا(ایراس) و دانشگاه علامه طباطبائی و به پیشنهاد موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای) برگزار گردید.