دیپلماسی کلاسیک و مدیریت بحران

چندی پیش در حال مطالعه پیرامون دیپلماسی و نحوه عملکرد سیاست خارجی طی پنج سال گذشته،به یادداشتی قدیمی از ویلی برانت صدر اعظم پیشین و فقید آلمان فدرال در اوایل دهه هفتاد با خبرگزاری تاس جماهیری شوروی در اوایل سال ۱۹۷۱ توجهم را جلب کرد.مصاحبه برانت از جنبه ریسک های دیپلماتیک وماهیت دیپلماسی، من را به یاد شرایط کنونی وزیر خارجه ایران جواد ظریف و شباهت های او با متد رفتاری برانت در برخورد با بحران های عصر خود انداخت. “”نخست،خونسردی و تامل.دوم،تکیه بردیپلماسی به عنوان بهترین گزینه در بدترین حالت”.

ویلی برانت در پاسخ به خبرنگار که پرسید”در چنین شرایط بحرانی خونسرد هستید. بیشتراز سوی مسکو مطمئن هستید یا از حمایت ایالات متحده!؟”.پاسخ داد” آلمان مجبور به اتخاد تصمیات راهبردی در چارچوبه یی خاصی از گفتگوهای فراگیر برای مدیریت بحران هاست. فرض دوگانه سوال،هرکدام که باشد،اما نشان میدهد ما در گفتگوها ودیپلماسی موفق بوده ایم”.

گرچه جنگ سرد و عواقب آن برای جهان آزاد و دنیای مدرن از جنبه های گوناگون قابل بررسی ست، اما در ورای هرآنچه که به عواقب جنگ سرد و پس از آن مربوط می شود، این دیپلماسی وتعاملات مبتنی بر تاملات راهبردی ست که تضمین کننده صلح و ثبات جهانی شدو نه قطعا چیز دیگر.گرچه برابر دانستن موقعیت فعلی ایران با شرایط پیشین آلمان فدرال الزامامقایسه دقیقی به نظر نمی رسد ،اما در برابر منطقی که دیپلماسی را توجیه و مشروع می کند(چون این مشروعیت ذاتی ست) این مقایسه اولیه با توجه به نتایج ثانویه آن چندان اهمیتی ندارد. به همین دلیل است که فکر میکنم وزیر خارجه گفتگو محور ایران توجه زیادی را به سوی خود جلب کرده است. از چنین زاویه نگاهی به دیپلماسی جدید ایران، موضوع ملاقات اواخر آوریل ظریف با جان کری و دیگر نخبگان آمریکایی در نیویورک، ازیکسو جلب توجه،از سوی دیگر قابل فهم و درک و از سوی سوم امید به تداوم اجرای مفاد توافق هسته یی را افزایش داده است.(حال با یا بدون ایالات متحده).

مذاکرات وزیر خارجه ایران در نیویورک با توجه به توضیحاتی که اودو روز پیش در این باره ارائه داد بسیار حائز اهمیت است. اهمیت نه به این دلیل که جان کری و دیگر سیاستمداران آمریکایی مخاطب ظریف، آیا مستقلا می توانند برای حفظ برجام کاری راانجام دهند یانه؟. بلکه بیشتر به این اعتبار که ظاهرا دستگاه دیپلماسی ایرانی برخلاف گذشته به اهمیت و قدرت لابی های تاثیر گذار در ایالات متحده پی برده و مصمم به بهره گیری از آنها شده است. نکته یی که حسین موسویان دیپلمات قدیمی و مذاکره کننده ارشد سابق هسته یی ایران همواره برآن تاکید کرده بود.

بی شک بسیاری از اعضا ورهبران حزب دمکرات و گروه مشابه در حزب جمهوریخواه و نیز کانون های تصمیم ساز در ایالات متحده در موقعیت تاثیر گذاری مستقیم بر تصمیمات کاخ سفیدنیستند. اما در شناخت از ساختار سیاست ایالات متحده و سازمان اجرایی و مکانیزم های تصمیم گیری دولت فدرال(دولت به مثابه حاکمیت)، باید دانست این همه ماجرا نیست و حاشیه می تواند بر متن تاثیر بگذارد. بهترین و شناخته شده ترین نمونه آن برخوردبا قانون مهاجرت رئیس جمهور ترامپ در سال گذشته بود. وزیر امور خارجه ایران با اشاره به مذاکراتش با جان کری و پاره یی سیاستمداران آمریکایی در نیویورک بدون آنکه بخواهد آن را توجیه کند گفت””در سفر خود به نیویورک با افراد مختلف خارج از دولت آمریکا که در گذشته در مذاکرات ۵+۱ حضور داشتند و از گروههای تصمیم‌ساز و نخبگان سیاسی هستند گفت‌وگو کردم تا واقعیات را به آنها منتقل کنم. در آمریکا همه افراد که دارای نفوذ سیاسی هستند می‌توانند در روند تصمیم‌سازی تاثیرگذار باشند.آقای جان کری و دیگر افراد حزب دموکرات در دولت ترامپ تاثیر ندارند. اما آمریکا تنها یک دولت مستقر در کاخ سفید نیست. آمریکا مجموعه‌ای از افکار عمومی و گروه‌های لابی و فشار و مطالعاتی است که مجموعه‌ای این عوامل سیاستی را پیش می‌برد””.او به صراحت گفت تهران نگرانی خاصی در صورت اتخاذ هرگونه تصمیم غیر متعارف از سوی واشنگتن را ندارد. اماچنین تصمیمی به ضرر آمریکا خواهد بود.

اینکه ایالات متحده ازبرجام خارج خواهد شد یانه؟ باتوجه موقعیت ایران و پایبندی تهران به مفاد توافق(با تایید و تصریح آژانس وین) و نیز حمایت جامعه بین المللی از این کشور، به باور من صرف نظر از تبعات جدی ومنفی که متوجه ایالات متحده خواهد کرد،در کلیت موضوع و در نهایت، اهمیت ثانویه یی پیدا خواهد کرد.من دقیقا نمی دانم منظورو معنای حسن روحانی از این جمله عجیب چیست که روز دوشنبه گفت”” بدون ایالات متحده هم برجام میتواند ادامه پیدا کند و اگر اروپا به تعهدات خود عمل کند، اصلا چه بهتر که آمریکا نباشد””. اما هر معنایی و مفهومی داشته باشد،حتما در نتیجه اخلاقی و راهبردی، هیچ سیاستمداری را ترغیب نخواهد کرد در آینده،روبروی رئیس جمهوری بنشیند که به راحتی زیر میز توافق میزند و به هیچ قاعده بازی و توافقی پایبند نیست.
matinmos@gmail.com

(این مطلب ساعاتی پیش از تصمیم رئیس جمهور آمریکا در باره برجام نوشته شده).