امسال، حال و هوای کشور چگونه خواهد بود؟

وبلاگ > محمدی، عباس – خودفریبی است اگر بگوییم سال ۱۳۹۶ سال خوبی برای محیط زیست کشور بود، و خوشبینی ساده‌لوحانه ای است اگر بپنداریم که اوضاع برای سالِ پیشِ رو نویدبخش است! اما می‌توان امیدوار بود که با ناامید نشدن، جدی گرفتن مسایل محیط زیستی مانند آلودگی هوا، کمبود آب، فرسایش خاک، و تخریب زیستگاه‌ها، همچنین با گذاشتن کمی از وقت‌مان برای خواندن درباره‌ی محیط زیست، با اندکی تلاش برای انجام اقدام‌های کوچک (یا بزرگی) که از دست‌مان برمی‌آید، و با مطالبه‌ی حقوق زیست‌محیطی‌مان… اوضاع بهتر شود یا از این که هست، بدتر نشود!

ماییم و سرزمینی که دستخوش بدمدیریتی در بسیاری از زمینه‌ها، ازجمله مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست است… . انتخاب با ما است؛ می‌توانیم به تماشای نابودسازی میراث چندمیلیون ساله‌ی طبیعی و چندین هزارساله‌ی فرهنگی‌مان بنشینیم و غرولندی کنیم، و یا هم‌زمان با نقد و انتقاد، برای خود مسوولیتی اجتماعی در نظر بگیریم و در هر هفته چند ساعتی را یا از درآمدمان چند درصدی را به فعالیت محیط زیستی و کمک به کنش‌های محیط زیستی اختصاص دهیم.

اگر بخواهیم بخشِ پُر لیوان را ببینیم، در سال گذشته آگاهی و کنش محیط زیستی در جامعه‌ی ایرانی بسیار بیشتر شد و دلسوزان این آب و خاک هزاران یادداشت و مقاله دربار‌ی محیط زیست نوشتند (تقریباً همه‌ی مطبوعات ستون محیط زیست راه انداخته‌اند)، این میهن‌دوستان هزاران برنامه‌ی آموزشی ترتیب دادند، هزاران برنامه‌ی پاک‌سازی طبیعت و شهر یا روستا اجرا کردند، صدها نامه به مقام‌های ارشد کشور نوشتند و پیگیر مطالبه‌های خود شدند، توانستند پای بسیاری از نمایندگان مجلس، مقام‌های قوه‌ی قضاییه و وزیران و شهرداران را به موضوع‌های محیط زیستی بکشانند، توانستند چند طرح ضدمحیط زیست را متوقف کنند (برای مثال: تعطیل شدن معدن سنگ کوه سرخ در زرند، توقف کارگاه انتقال آب «کندر تیل» در پی اعتراض‌های کشاورزان و دام‌داران جنوب کرمان، و توقف آبگیری سد کوچری برای نجات‌بخشی سنگ‌نگاره‌های باستانی منطقه) و همچنین توانستند در دولت دوم روحانی مانع انتصاب فردی برای وزارت نیرو شوند که پیشینه‌ی نامطلوبی در مدیریت رودخانه‌ها داشت.

در سوی دیگر، دشواری‌های بزرگی پیش آمد؛ فقط یک فقره‌ی آن انتصاب شخصی به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست بود که پیشینه و عِرق محیط زیستی ندارد. با این انتصاب، گذشته از آن که رویای خوشِ محیط زیستی‌ها درباره‌ی «دولت محیط زیستی» فروریخت، سازمان حفاظت محیط زیست هم که اختیارهای قانونی آن از بسیاری از وزارتخانه‌ها بیشتر است (اما ضعیف نگاه داشته شده) بیش از پیش تابع لابی‌های ساخت‌و‌ساز و بودجه‌خوار قرار گرفت. اما فراموش نکنیم که دولت او مستعجل است و حداکثر پس از دو سه سال فرد دیگری رییس خواهد شد. همچنین نباید از یاد ببریم که بیش از رییسان، جامعه‌ی محیط زیستی و بدنه‌ی نهادهایی مانند سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع در حفظ طبیعت کشور مؤثر هستند. سخن پژوهشگر برجسته‌ی محیط زیست، زنده‌یاد کامبیز بهرام سلطانی را یادآور می‌شوم که «در طول تاریخِ حفاظت از محیط زیست، نهادهای دولتی همواره در پسِ نهادهای مردمی و بیشتر برای کنترل و تسلط بر نهادهای مردمی تشکیل شده‌اند». درواقع، اگر مردم کوششی برای حفاظت از زمینی که در آن میزیند نداشته باشند، به دولت‌ها امید چندانی نخواهد بود.

برای ادای دینِ فردی نسبت به محیط زیست و جامعه، امکان کارهای زیادی داریم که فهرستی از چندتای آن‌ها را در یادداشتی دیگر خواهم آورد.

پی‌نوشت
۱) بهرام‌سلطانی، کامبیز. مبانی اندیشه حفاظت از محیط‌زیست، انتشارات فنی ایران، ۱۳۹۴، ص ۸۲